Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη
Η Κατερίνα Γραμματικού ζει στο Ναύπλιο. Σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στη Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Πολύτιμες γνώσεις απόκτησε στα εργαστήρια κινηματογράφου, φωτογραφίας, θεάτρου, πεζού λόγου και δημιουργικής γραφής.
Η επίσημη συγγραφική της πορεία άρχισε ως αυτοέκδοση, στο Bookstars, μ' ένα βιβλίο για την εκπαίδευση ενηλίκων, τομέας όπου εργάστηκε για χρόνια και κατόπιν με τον εναλλακτικό οδηγό για την Πελοπόννησο "Στα βήματα του Φειδιππίδη με ξεναγό τον Παυσανία". Από τις εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων "ΡΟΜΠΕN". Διαθέσιμα στο διαδίκτυο βρίσκονται θεατρικά της έργα και στο www.easywriter.gr το ηλεκτρονικό βιβλίο "Αυτόπτες μάρτυρες σε μια γευσιγνωσία". Το εν λόγω βιβλίο εκδόθηκε μεσούσης της πανδημίας. Ένα βιβλίο όμως ποτέ δεν παύει να είναι επίκαιρο, ιδιαίτερα όταν μιλά για τον νου και τις διαδρομές του.
Κατερίνα Γραμματικού, ευχαριστώ για τον χρόνο σου. Πεζοποιήματα διαβάζουμε στο νέο σου βιβλίο, «λέξεις που συνθέτουν ένα γράμμα». Ένα γράμμα στον χ παραλήπτη, που δεν ξέρουμε αν τα διάβασε;
Ανώνυμος ο παραλήπτης μα καθόλου τυχαίος. Γράφω από χρόνια σε αυτόν και μου απαντά χωρίς λόγια και γράμματα. Έχει ένα δικό του τρόπο να τον καταλαβαίνω.
Τα πεζοποιήματα σε βοηθούν να καταγράψεις τα εσώτερα της ψυχής σου, πιο εύκολα από ένα αυτούσιο διήγημα ή ποίημα;
Σε αυτό το κείμενο αισθάνθηκα ότι μίλησα με μεγαλύτερη ελευθερία, διαφορετικά θα εκφραζόμουν αν ήταν διήγημα. Το νόημα μπορεί να ήταν ενδεχομένως το ίδιο. Η τυραννία μιας εκ των έσω εξιστόρησης χτυπούσε μέσα μου για χρόνια, όπως ο χαλαζίας στα ρολόγια, μήπως γιατί «η αφήγηση είναι η γραφή του παρελθόντος» όπως λέει ο B. Nomine (ψυχαναλυτής που διάβασα πρόσφατα); Το συμβολικό του παρελθόντος μου έλεγε τι να καταγράψω και πως (ποια μορφή θα πάρει), γιατί να γίνουν «γράμματα» οι σκέψεις που είχαν βολευτεί στο μυαλό μου και δεν έλεγαν να μετακομίσουν. Αυτό που με ωθούσε μέσα μου ήταν να μιλήσω για τη δηλωτική μνήμη και μέρος μνήμης που ήθελα να την περάσω στη λήθη. Τι να θυμηθώ, τι να ξεχάσω, όπως λέει το τραγούδι! Έψαχνα από χρόνια το κλειδί για να μπω στη σπηλιά του ασυνειδήτου αλλά όπως έχουν πει ο Φρόυντ και ο Λακάν, το κλειδί βρίσκεται στο εσωτερικό. Έπρεπε μάλλον να κάνω διάρρηξη… Θέλω να πω με απλά λόγια ότι δε σκέφτηκα από πριν ότι θέλω να γράψω ένα βιβλίο σαν κι αυτό. Προέκυψε. Σίγουρα πάντως, και με αυτή τη μορφή αφήγησης, φανερώνεται μέρος τραυματικής μνήμης, μιας μνήμης που δεν πρόκειται να ξεχαστεί.
Μια μόνιμη μελαγχολία, ένα ποτάμι λέξεων που δεν έχει σταματημό πάνω στο χαρτί. Τα συναισθήματα τραμπαλίζονται μέσα σου στη διάρκεια της γραφής. Συνηθίζεις να γράφεις μόνο όταν είσαι σε φάση σκληρής αυτοκριτικής;
Μπορεί να είναι νοσταλγία του παρελθόντος. Μπορείς να το πεις και παραλήρημα. Αν και δε γράφεις για να θεραπευτείς αλλά για να μπορέσεις να ξεχάσεις και “να έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο” (όπως λέει πάλι εδώ ο Nomine). Τα συναισθήματα μπορούν να αλλάξουν πάντως την ψυχική σύσταση του είναι σου και δεν είναι κάποιος αφορισμός ή αυθαιρεσία αυτό που λέω… έχει ήδη γραφτεί. Ναι, εγώ γράφω συναισθηματικά φορτισμένη αλλά τα ξεσκονίζω «νηφάλια» – με κάποια δική μου λογική, αλλιώς είναι παράγωγο αυτοματισμού. Με εκφράζει μπορώ να πω η σουρεαλιστική γραφή γιατί δεν είναι γραφή δίχως «άκρη και αγκωνή», τη συνέχει η υπαρξιακή αγωνία και το αδιέξοδο του ανθρώπου, η αρχή της αιτιότητας. Είναι ντανταϊστική, όπως θεωρώ εν μέρει και αυτό το κείμενο, μια εν θερμώ γραφή, ικανή να μετατρέψει βιώματα και τραύματα σε νοήματα με ή χωρίς ρυθμό. Αυτοκριτική ναι, κάνω και μάλιστα θανάσιμη!
Βρίσκεις το φως στο τούνελ, μια μικρή ελπίδα ή το κοντέρ γράφει μόνιμα μηδέν; Το ποτήρι δεν πρέπει να το βλέπουμε μισογεμάτο;
Διακρίνεται δυστυχώς η απαισιόδοξη ματιά μου. Και να ήθελα να πω το αντίθετο, ο σαρκασμός, η ειρωνεία και το χιούμορ πνίγεται στην κατήφεια και τον υπαινιγμό. Με διακατέχει απογοήτευση. Μπορεί αυτό να γίνεται πηγή έμπνευσης. Καλύτερα πάντως να ζούσα μια ευτυχισμένη ζωή κι ας μην έγραφα! Πολλές φορές το ποτήρι είναι για μένα εντελώς άδειο.
Λένε πως όταν ο συγγραφέας δεν κάνει τη βαθύτατη διείσδυση στην ψυχή του, να τον κουρελιάσει, να τον φτάσει στον πάτο του πηγαδιού για να λυτρωθεί, δεν είναι σε θέση να γράψει για τους αναγνώστες. Ποια είναι η γνώμη σου;
Έχει σκοτεινιά και υγρασία ο πάτος. Πολλοί δεν ανέβηκαν από την καταβύθιση στα εσώτερα και μυστήρια αινίγματα της ζωής. Όσοι τα κατάφεραν έγραψαν αριστουργήματα. Είναι ζήτημα αντοχών, κατασκευής και πίστης, ότι με κάποιο τρόπο θα καταφέρεις να ανέβεις από κει κάτω κι ας μην είσαι ίδιος.
Η μνήμη επανέρχεται στα πεζοποιήματά σου, μπρος-πίσω για να βρεις τις απαντήσεις στο παρελθόν και να πορευτείς λυτρωμένη στο μέλλον;
Αυτό το βιβλίο είναι γεμάτο μνήμες, δίχως να τις περιγράφω αναλυτικά, ζωντανεύουν υπαινικτικά. Υπάρχουν ακόμα μέσα μου κι έχουν για φύλακα έναν τρομερό «γκοτζίλα». Αυτές στοιχειώνουν τα όνειρά μου, τις επιδιώξεις, τα θέλω μου γι’ αυτό και είμαι συχνά εναντιωμένη με το θηρίο που δε με αφήνει να τις παραγράψω. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι συνιστώσες της ζωής μας. Και η μνήμη είναι το παρόν του παρελθόντος (Nomine ξανά) αν μιλήσουμε σε χρόνους. Ζήτημα που είχε αναπτύξει ο Άγιος Αυγουστίνος με τους τρεις χρόνους του θανάτου.
Στη σελίδα 11 γράφεις «Πόσο αλαζονικός χρειάζεται να γίνει κανείς/για να σκεφτεί να αλλάξει τον κόσμο». Κι αν ο κόσμος δε θέλει να αλλάξει;
Μουρμουράω συχνά και όλο κάτι μου φταίει. Θα πρέπει να διακατέχεσαι, από μεγάλη «τρέλα», έπαρση, για να το πούμε πιο λόγια, για να πιστέψεις ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν αλλιώς. Όταν μάλιστα δεν υπάρχει καμία «φωνή» να το μιλήσει, να το φωνάξει. Μια φωνή χρειαζόμαστε, να μας μαγέψει ο λόγος της, να διαστείλει τον χρόνο, να φεύγουμε από τον περιορισμένο και συμβατικό χώρο, αν χρόνος είναι διάσταση του χώρου. Να μη γυρίζουμε πίσω στο παρελθόν, εκείνο το κακό (ιστορικό) παρελθόν μας. Γιατί το καλό το θυμόμαστε και το νοσταλγούμε. Να μην επαναλαμβάνουμε το άθλιο παρελθόν. Ούτε να παρακάμπτουμε το (εφήμερο) παρόν και να φαντασιοκοπούμε με το μέλλον. Να βλέπουμε με τα μάτια μας εκείνη τη φωνή που μας δονεί και μας παρωθεί.
Το φαί είναι μνήμη; Πώς τα συνδέεις αυτά τα δυο;
«Τρώω το ρήμα που σκοτώνει», έγραφε ο Φρίντιχ Χέλντερλιν. Όταν το διάβασα, μειώθηκε μέσα μου η τάση αυθαιρεσίας στη σύνταξη ορισμένων λέξεων. Το φαΐ είναι τα πάντα γύρω μας. «Πρέπει να τρως για να μην έχουν οι άλλοι ενοχές…» το γράφω για να δηλώσω ότι είναι αναγκαίο να τρως -κι ας τρώγεσαι- γιατί απλά βοηθάς στη συνύπαρξη. Ειρωνεύομαι βέβαια τις έννοιες, πείνα και αδηφαγία. Κατακρίνω τον πολιτισμό της αδηφαγίας με την τυραννία της αφαγίας. Αν κλίσεις μάλιστα (όπως κάνω στο βιβλίο) το ρήμα τρώω και προσθέσεις ένα ερωτηματικό, μπορεί κανείς να καταλάβει πόσο χώρο καταλαμβάνει στη ζωή μας. Το αρχαίο Άδην (επαρκώς) άλλωστε, γίνεται Άδης (αόρατος).
«Φλούδα από φλούδα φλούδα.
Μακάριο δρόμο ακολουθεί».
Γράφεις για την καταστροφή του περιβάλλοντος, για τη βιομηχανική επανάσταση, για το ραδιενεργό σύμπαν, τη χημική λάσπη, την ακτινοβολία και πολλά άλλα, που έρχονται, πλησιάζουν, δεν ξέρω αν προλάβουμε εμείς την έκρηξη, αλλά θα γίνει. Οι συγγραφείς χτυπούμε το καμπανάκι μέσα από τα κείμενά μας. Ακούει κανείς;
Είναι οι αγωνίες ενός ακόμα θνητού. Με κυριεύει συχνά φόβος και τρόμος για το πώς αλλάζει η κοινωνία και ο πλανήτης, ποιοι ευθύνονται και γιατί δε γίνεται κάτι να αλλάξει. Με απογοητεύουν σε βαθμό να με θέτουν σε αδράνεια οι στατιστικές, οι πόλεμοι, η πείνα και οι αρρώστιες, τα πυρηνικά και οι τεράστιες δαπάνες για ταξίδια σε άλλους πλανήτες. Παγώνω όπως τα ζώα σε ενέδρα. Θα έπρεπε να λειτουργώ περισσότερο ακτιβιστικά, να μην πιστεύω πως ό,τι κι αν κάνω ματαιοπονώ. Να μην παροπλίζομαι. Αυτή η στάση εξυπηρετεί συμφέροντα μιας μικρής μερίδας ανθρώπων με τεράστια ωστόσο οικονομική δύναμη που ελέγχει τους υπόλοιπους. Γιατί; Θα πρέπει πάντως να κλείνω την πόρτα πίσω μου και να προχωρώ εμπρός.
Η βαλίτσα που κουβαλούμε μέσα μας με αξίες και ιδανικά, σιγά-σιγά αδειάζει. Όσο μας τη γέμιζαν οι γονείς μας ώστε να είμαστε οπλισμένοι όταν βγούμε στην κοινωνία, βλέπουμε πως η αδικία και η ανομία καλά κρατούν. Γι αυτό και θυμώνουμε. Γιατί θέλουμε έναν άλλο κόσμο. Εμείς οι γραφικοί που βγαίνουμε στους δρόμους. Οι μάχες κερδίζονται όταν αγωνίζονται οι άνθρωποι κι όχι‘ όταν τα ισοπεδώνουν όλα;
Η πραγματικότητα μεταστρέφει τον καθρέπτη της παιδικής μας ηλικίας, της φροντίδας που λάβαμε και πρέπει τώρα να δώσουμε στους γονείς μας. Ο θυμός ολοένα και μεγαλώνει βλέποντας στα παιδιά μας την ενοχή των πράξεών μας. Δεν ξέρω τι υγεία εμπεριέχεται μέσα σε αυτό. Όσο και να θέλουμε κάτι διαφορετικό, το αποτέλεσμα των ενεργειών μας απογοητεύει συλλογικά. Σήμερα μάλιστα που οι αγώνες γίνονται σιωπηρά και προς τα έσω. Άλλαξε εσύ, σου λένε, αφού δεν αλλάζει η κοινωνία. Μα πόσο εύκολο είναι για τον αδύναμο κάτι τέτοιο. Η τέλεια απανθρωποίηση να σου μεταθέτουν την ευθύνη κάνοντάς σε παντοδύναμο. Κάθε μέρα, κάθε φορά δίνεις μια μάχη και βλέπεις να μην τελειώνει πουθενά ο αγώνας που δίνεις. Σαν να κρύβεται ο εχθρός μέσα όσο εσύ τον πολεμάς έξω. Εξάλλου ο φανερός εχθρός δεν είναι ένας αλλά άπειροι. Με ποιους αλήθεια να τα βάλεις;
Δεν ξέρω αν θα ήθελα να ισοπεδωθούν όλα για να φτιαχτούν από την αρχή. Μου ακούγεται λίγο μάταιο αυτό. Στο δρόμο «έχω βγει» πολλές φορές αλλά τελευταία πατάω όλο και περισσότερες ακαθαρσίες σκύλων.
Είσαι ερωτευμένη με τη ζωή κι αν ναι γιατί δεν υπάρχει η λέξη έρωτας μέσα στις λέξεις που συνθέτουν το γράμμα;
Όχι, δεν είμαι. Πιστεύω στη δύναμη και τον μετασχηματισμό του έρωτα. Ερωτικό στοιχείο δεν υπάρχει ούτε για δείγμα σε αυτό το βιβλίο. Δε θα μπορούσε να υπάρχει, δε χωράει σε καταστάσεις που ξένα στοιχεία (στοιχειά) ελέγχουν την ψυχή, την καρδιά ενός ψυχικά άρρωστου. Η παράθεση της θύμησης, ως ιστορία, στα πεζοποίηματά μου, δεν εμπεριέχουν τόσο δυνατά σημαίνοντα πέραν από τον θάνατο. Αν υπήρχε έρωτας τότε θα τα υπερκάλυπτε όλα και δε θα αφηγούμουν έτσι τα συμβάντα ούτε θα είχα τα ίδια συναισθήματα
Τι ετοιμάζει η Κατερίνα Γραμματικού στον σκληρό της δίσκο; Θα διαβάσουμε σύντομα κάποιο νέο βιβλίο;
Έχω σχεδόν έτοιμη μια συλλογή διηγημάτων που γράφω τα τελευταία χρόνια. Ελπίζω μέσα στο 2023 να εκδοθούν.
Ευχαριστώ Κατερίνα Γραμματικού για την κουβέντα και σου εύχομαι κάθε επιτυχία σε ότι δημιουργείς.
«Εσύ παρών στο παρόν και εγώ μονίμως στο αθάνατο παρελθόν».
«Ο άσπιλος χρόνος να γεμίζει τα ποτήρια μας
Με μαντεμένιο θυμό και το κουρδιστό ρολόι
από βίτσιο να χτυπά κάθε ώρα,
κάθε λεπτό το υπαρξιακό μας εκκρεμές».
Αυτό που οριστικά ζητάει η συγγραφέας από έναν άνθρωπο που πάσχει… είναι το γιατί πάσχει. Μια αποκαρδιωτική και παραπλανητική ερώτηση εφόσον ξέρει ότι απάντηση δεν υπάρχει. Μοιάζει με ερωτήματα ιδεοψυχαναγκαστικού που δεν μπορεί να λύσει τον κόμπο που τον δένει.
«Απάντησε τουλάχιστον σε ένα επιβεβλημένο γιατί.
Ο χρόνος λήγει, γαμώτο…»