Ο Αλέξης Σταμάτης μετά από τριάντα τρία βιβλία, πολλές συμμετοχές σε συλλογικά έργα και έχοντας την ευθύνη λογοτεχνικών σειρών, πολυγραφότατος με μια λέξη, έρχεται με το «Το λευκό δωμάτιο» από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Λογοτεχνικό θρίλερ έχει χαρακτηριστεί. Μου προκάλεσε ερωτήματα αυτό του το βιβλίο και του τα κατέθεσα.
Κύριε Σταμάτη ευχαριστώ για τον χρόνο σας για λογαριασμό του Bookia. Πώς ξεκίνησε η ιδέα γι’ αυτό το βιβλίο;
Έχοντας από μικρός ταυτιστεί με πολλούς ήρωες, από τον Όλιβερ Τουίστ μέχρι τον Άμλετ, θεωρούσα ότι η ζωή τους παρατείνεται και πέρα από τις σελίδες. Υπάρχουν χαρακτήρες που μας συνοδεύουν πιθανόν και καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου μας. Τι γίνεται όμως με την πεμπτουσία αυτών των «πλασμάτων», αν μπορούμε να τα αποκαλέσουμε έτσι; Πώς θα ήταν η ζωή τους εκτός πλαισίου, εκτός των ορίων των λόγων και των δράσεών τους, εκτός της συνθήκης μέσα στην οποία έχουν συλληφθεί; Τί θα γινόταν εάν αυτό το ανύπαρκτο αλλά τόσο «παρών» πλάσμα που είναι ο χαρακτήρας αποκτούσε μια δική του ζωή; Το «Λευκό Δωμάτιο» άρχισε από το βασικό αυτό ερώτημα: «Τι θα γινόταν εάν;»
Το περίφημο «What if?», ένα από τα βασικά εργαλεία της λογοτεχνίας. Ύστερα οδηγήθηκα προς μια αλληγορία εγκλεισμού. Η αλληγορία ως γνωστόν εμπεριέχει υπαινιγμό κρύβοντας νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις: «άλλως» - δηλαδή, διαφορετικά και «αγορεύω» - δηλαδή, λέω. Όσο για τον εγκλεισμό, όλοι πλέον ξέρουμε τι είναι, βαθιά μες στο πετσί μας. Κάπως έτσι άρχισε η περιπέτεια συγγραφής του «Λευκού Δωματίου». Είναι μια αλληγορία που συνδυάζει θέατρο και λογοτεχνία, πραγματικότητα και φαντασία, ακριβώς όπως το θέμα της.
Γιατί πρώτα θέατρο και μετά βιβλίο;
Όταν είχα την ιδέα, την έγραψα αμέσως υπό τη μορφή θεατρικού έργου. Το έργο ανέβηκε ως Αναλόγιο στο Θέατρο Τέχνης. Είχε πολύ μεγάλη επιτυχία. Αλλά το θέμα δεν είναι μόνο εκεί. Καλλιτεχνικά, λειτούργησε κάπως σαν τεστ, είδα τι μέλλον θα μπορούσε να έχει. Κι αυτό ήταν αφενός να γραφτεί ένα μυθιστόρημα με βάση την κεντρική ιδέα και αφετέρου να αναπτυχθεί το θεατρικό έργο στην μορφή που έχει σήμερα, εκείνη που έχει ανέβει στη σκηνή ως ολοκληρωμένη παράσταση.
Αυτή η παράλληλη σχεδόν πορεία, με μια εβδομάδα διαφορά, πιστεύετε πως δεν θα έχει επίπτωση στο βιβλίο ή θα υπάρχει αλληλεπίδραση;
Όπως έχει ήδη δείξει την πραγματικότητα, η παράλληλη αυτή η πορεία αποδείχθηκε ευεργετική και για το βιβλίο και για την παράσταση. Το μεν βιβλίο έχει μία πολύ αξιόλογη πορεία, η υποδοχή ήταν εξαιρετική, η δε παράσταση, πέραν τον πολύ καλών σχολίων που έχουμε ακούσει και όσων έχουν γραφτεί, μας έχει εκπλήξει πολύ ευχάριστα όσον αφορά την προσέλευση των θεατών.
με δεδομένο ότι παρουσιάζεται σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία της πανδημίας.
Κάποιος αναγνώστης που δεν έχει διαβάσει τον Κάφκα, Τέννεση Ουίλιαμς, Ίψεν κοκ, μπορεί να υποθέσει πως είναι για ένα έμπειρο αναγνωστικό κοινό. Τι θα του απαντούσατε για να το διαβάσει;
Το βιβλίο βασίζεται σε μια παραδοχή. Πως οι ήρωες των μεγάλων συγγραφέων εγκλωβίζονται σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Θα μπορούσα όμως να είχα δημιουργήσει πλασματικούς Νονούς (οι συγγραφείς στο έργο ονομάζονται Νονοί), που θα δημιουργούσαν πλασματικούς χαρακτήρες. Και πάλι το έργο θα είχε την ίδια δομή και τον ίδιο στόχο. Για να το απλουστεύσω, πιστεύω πως η απόλαυση που θα αντλήσει ένας αναγνώστης, εάν βέβαια του αρέσει το βιβλίο, θα είναι ίδια είτε έχει μεταπτυχιακό στην λογοτεχνία και στη θεατρολογία είτε είναι απλά βιβλιόφιλος.
Έχει τύχει σε κάποιο βιβλίο σας, να επιτρέπετε τους ήρωες των βιβλίων σας να σας οδηγούν αυτοί στο τέλος ή πάντα υπάρχει παράλληλη πορεία μαζί τους;
Εάν οι ήρωες θελήσουν να οδηγήσουν την πλοκή, αυτό είναι η χαρά του συγγραφέα. Σημαίνει ότι τους έχει πλάσει σωστά, πως είναι ζωντανοί. Ναι, μου έχει τύχει πολλές φορές να νιώσω αυτή τη χαρά.
Σχεδόν όλοι οι συγγραφείς έχουν μπει σ’ αυτό το λευκό δωμάτιο θα έχουν συγκρουστεί μ’ αλήθειες και ψέματα, θα έχουν ξεγυμνωθεί μπροστά σ’ έναν καθρέφτη, ώστε να επινοήσουν ήρωες που θα έχουν να δώσουν ένα μήνυμα στον αναγνώστη (υπαρξιακό, οικολογικό, πολιτικό). Γιατί να γίνει ο καθένας συγγραφέας αν αυτό που γράφει δεν έχει περάσει από το λευκό δωμάτιο;
Η ερώτησή σας προϋποθέτει να αναφερθώ σε συγκεκριμένα κομμάτια της πλοκής του βιβλίου που θα είναι κρίμα να προδώσουμε. Ας απαντήσω γενικά.
Κάθε συγγραφέας έχει εμβαπτίσει τους ήρωες του σε μια σκληρή, επινοημένη πραγματικότητα η οποία βρίσκεται στο νου του. Έξαλλου από εκεί έχουν εκλυθεί. Από μια ακόμη αχαρτογράφητη περιοχή που είναι ο νους ενός ανθρώπου ο οποίος περιέχει όσα έχει συσσωρεύσει εντός του κατά τη διάρκεια της ζωής του. Μέσα από κάποιους πολύ ιδιαίτερους μηχανισμούς κάποια στιγμή ο συγγραφικός αυτός νους αυτός εκβάλλει πλάσματα, κατασκευές, χαρακτήρες οι οποίοι αποκτούν την ζωή που σχεδίασε ο δημιουργός τους γι’ αυτούς.
Όλες οι κοινωνίες, λίγο ή πολύ έζησαν τον εγκλεισμό του κορονοιού εδώ και δυο χρόνια, με πολλά προβλήματα, όπως το βιοποριστικό. Πιστεύετε πως ο καθημερινός άνθρωπος μπορεί να διαβάσει ένα αλληγορικό βιβλίο όπως «Το λευκό δωμάτιο»;
Το βιβλίο είναι μία αλληγορία. Μια αλληγορία εγκλεισμού. Θα μπορούσε κάποιος να δει ομοιότητες με την παρούσα κατάσταση όσον αφορά την απομόνωση τα πρωτόκολλα και τις οδηγίες ζωής.
Όταν διάβασα για την πανσιόν ήρθε συνειρμικά το «Σπίτι της λογοτεχνίας» στο μυαλό μου, όπου οι ήρωες τριγυρνούν ανενόχλητοι στο δωμάτιο και σκάβουν την ψυχή των συγγραφέων. Γίνονται «Νονοί». Μιλήστε μας γι αυτούς;
Αυτό που περιγράφεται είναι ίσως το αντίθετο του μυθιστορήματος. Ένα σπίτι για συγγραφείς οι οποίοι ζουν εγκλωβισμένοι ανάμεσα στους ήρωες τους. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα την οποία με χαρά θα επεξεργαστώ!
Τελικά πού πάνε οι ήρωες όταν ο δημιουργός που τους επινόησε τους παραδίδει στο κοινό;
Μα στην πανσιόν της Φλόρας!
Πολλοί συγγραφείς γράφουν με αφορμή ιστορικές επετείους. Φέτος εκδόθηκαν για το 1821, του χρόνου θα εκδοθούν για τη Μικρασιατική καταστροφή. Εσείς ξεφεύγετε από αυτό το κλισέ. Πόσο κι αν σας απασχολεί ως συγγραφέας το εμπορικό κομμάτι.
Κοιτάξτε, υπάρχει ένα ρητό που λέει «αυτός ήθελε να γίνει καλλιτέχνης και κατέληξε να γίνει διάσημος». Μπήκα σ’ αυτή την υπόθεση που λέγεται συγγραφή για πολύ συγκεκριμένους λόγους, μέσα από πολύ συγκεκριμένες προσωπικές ανάγκες. Δεν μπήκα για να λύσω το βιοποριστικό μου. Παρατηρώ πως πολλοί συγγραφείς προσαρμόζουν τα θέματα τους ανάλογα με την επικαιρότητα, ποντάροντας στην συγκυρία και στο θυμικό του αναγνώστη. Το θέμα είναι να μη σε απασχολεί το επίκαιρο, να σε απασχολεί το μεγάλο. Αν το μεγάλο είναι και επίκαιρο έχει καλώς. Βεβαίως δεν έχω καμία δουλειά να κριτικάρω επιλογές ανθρώπων οι οποίοι μπορεί πραγματικά να αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Από την άλλη όταν βλέπω συγγραφείς και γενικότερα καλλιτέχνες να προσπαθούν με οφθαλμοφανή τρόπο να «ψαρέψουν κοινό», θλίβομαι. Ειδικά αν κάποτε είχαν υπάρξει άλλοι, με άλλους στόχους. Ωστόσο είναι απολύτως νόμιμο, είναι απολύτως ηθικό, απλώς εγώ δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Δεν μπήκα στην συγγραφή, στη τέχνη, για αυτό το λόγο. Ούτε για να γίνω «λαϊκός συγγραφέας», ούτε για να βγάλω λεφτά.
Κάνετε παραχωρήσεις στη ζωή και τα βιβλία σας προκειμένου να είστε εμπορικός συγγραφέας;
Μα δε νομίζω ότι είμαι εμπορικός συγγραφέας. Μπορεί να έκανα μεγάλες πωλήσεις την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα πλέον όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Δεν έχω κάνει καμία απολύτως παραχώρηση, ίσα-ίσα το αντίθετο. Έχω παρατήσει ένα πολύ επικερδές επάγγελμα όπως η αρχιτεκτονική, με έτοιμο γραφείο, για να μπω, χωρίς καμία εξασφάλιση φυσικά, στο χώρο αυτό και να κάνω ότι αγαπώ. Τα κίνητρά μου αφορούν τελείως την ανάγκη μου να εκφραστώ μέσα από την λογοτεχνία να ικανοποιήσω περιέργειες μου, να ζήσω άλλες ζωές μέσα από τα γραπτά μου. Εάν ο κόσμος ενδιαφέρεται, έχει καλώς Είναι κάτι που μου δίνει πολλή χαρά. Αλλά θα ήθελα ενδιαφέρεται γι’ αυτό που πραγματικά είμαι. Νομίζω πως αυτό συμβαίνει κάτι που με χαροποιεί. Εκπτώσεις δεν έχω κάνει ευτυχώς σε τίποτα στη ζωή μου. Φυσικά αυτό με έχει οδηγήσει και σε κάποιες δυσάρεστες και επικίνδυνες εμπειρίες, αλλά αυτός είμαι, δεν έχω άλλον.
Έχετε διδάξει και δημιουργική γραφή. Είναι δυνατόν να γίνουν όλοι συγγραφείς αφού κοντεύουν να γίνουν περισσότεροι από τους αναγνώστες; Ποια είναι η εμπειρία σας;
Στο χώρο αυτό μπήκα για βιοποριστικούς λόγους γιατί ακριβώς δεν υπήρχε περίπτωση να ζήσω από τα βιβλία μου. Όμως η ήδη πολύχρονη εμπειρία μου μού δίδαξε ότι έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να βοηθάς ανθρώπους να ανακαλύψουν την συγγραφική τους φωνή. Όχι, δεν πρόκειται να γίνουν όλοι συγγραφείς, ελάχιστοι θα γίνουν αλλά το να έχουν περάσει από ένα μάθημα το οποίο διευρύνει τους ορίζοντες τους και τους δίνει εργαλεία κατανόησης του κόσμου δεν είναι κακό. Βέβαια μιλάω αποκλειστικά για τον τρόπο με τον οποίο δουλεύω όποιος δεν έχει να κάνει σε τίποτα με αυτό που βλέπω τι συμβαίνει με πολλά εμπορικά εργαστήρια: δηλαδή την μετατροπή της ποιητικής του Αριστοτέλη σε application. Σε αυτό να προσθέσουμε και τις ακατάσχετες πληρωμένες εκδόσεις βιβλίων που δεν έχουν αξιολογηθεί και θα δούμε την παθογένεια ενός πνευματικού χώρου όπου αρχίζει να κυριαρχεί η εμπορευματοποίηση.
Ο εγκλεισμός ήταν μια μεγάλη ευκαιρία να βυθιστούμε στο εγώ μας, να αναζητήσουμε τη βαθιά και ουσιαστική ελευθερία. Μπορούμε να πούμε πως το πετύχαμε; Ή αυτό το βιβλίο θα είναι μια καλή αφορμή για να προβληματιστούμε και να ξεκινήσουμε τη διαδικασία;
Είναι κρίμα να χρειάζεται να συμβαίνουν τέτοιες τραγωδίες για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με το βαθύτερο εσωτερικό μας εαυτό. Όσο για την ελευθερία είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο, δε νομίζω να υπάρχει σε αμιγή μορφή. Εκείνο που υπάρχει είναι μία τάση προς ελευθερία. Φυσικά και δεν το πετύχαμε και δεν ξέρω και θα το πετύχουμε ποτέ. Το θέμα είναι τι θα αφήσει όλη αυτή ιστορία πίσω της. Πρόκειται αδιαμφισβήτητα να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς για την ανθρωπότητα και για τον 21ο αιώνα. Ελπίζω πως μέσα από την πολύ ιδιαίτερη συνθήκη την οποία ερευνώ σε αυτό το βιβλίο να δίνω κάποια εναύσματα για σκέψη outofthebox.
Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Έχω ζήσει το Bookia από την αρχή του. Όταν πρωτοξεκίνησε είπα ότι αυτό ακριβώς λείπει από το χώρο. Αυτή η επικοινωνιακή γέφυρα, αυτός ο γόνιμος δίαυλος μεταξύ του συγγραφέα και το κοινού. Με τον καιρό αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε τεχνολογικά και αυτή τη στιγμή είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο, απόλυτα δημοκρατικό και πολύ χρήσιμο για τους συγγραφείς αλλά και τους αναγνώστες, Εύχομαι και περαιτέρω εξέλιξη σε μια πλατφόρμα που είναι πλέον ένας πολύ σημαντικός, καταξιωμένος θεσμός στο χώρο της λογοτεχνίας.
Κλείνοντας τη συνέντευξη και σας ευχαριστώ, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν έχετε σκεφτεί τους επόμενους λογοτεχνικούς ήρωες.
Ναι βέβαια, είμαι σε διαδικασία συγγραφής του επόμενου βιβλίου το οποίο επίσης θα είναι μια μεγάλη έκπληξη για όσους ασχολούνται με το τι γράφω.