Γνώρισα τη συγγραφέα Εύη Μάμαλη στο 2ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού βιβλίου στην Νέα Ιωνία Βόλου στην παρουσίαση του βιβλίου της «Ασυναίσθημα», από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Παρακολούθησα με ιδιαίτερη προσοχή το εργαστήρι της. Ήταν μια δράση για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που ενδιαφέρονταν για το συναισθηματικό εγγραματισμό των μαθητών και αναζητούσαν ιδέες εφαρμογών σε Προγράμματα Πολιτισμού, Αγωγής Υγείας και Καλλιέργειας της Συναισθηματικής Νοημοσύνης. Με απλές θεατρικές τεχνικές πρότεινε ιδέες ενδεικτικές για να τις εφαρμόσουν με τους μαθητές τους μέσα στη τάξη. Τη βρήκα πολύ ευρηματική την έμπνευσή της ώστε να γραφεί το εν λόγω βιβλίο και συζήτησα μαζί της στο τέλος του βιωματικού της εργαστηρίου…
Ε: Κυρία Μάμαλη ευχαριστώ που μου παραχωρείτε συνέντευξη για το Bookia. Μου έκανε εντύπωση που είπατε στην αρχή της παρουσίασης σας για μια μάσκα που «φορούν» τα παιδιά στην Αθήνα και δεν εκδηλώνουν τα συναισθήματα τους. Τα παιδιά αυτά ήταν η αφορμή για να γραφεί αυτό το βιβλίο;
Όχι ακριβώς. Θα έλεγα ότι η όλο και συχνότερη παρατήρηση αυτού του φαινομένου αποτέλεσε την αφορμή για να ασχοληθώ με ένα θέμα που με ενδιαφέρει ιδιαιτέρως. Χωρίς να αποκηρύσσω την ψηφιακή τεχνολογία η οποία έχει επιφέρει και ωφέλιμες αλλαγές στην κοινωνία και χωρίς να υποστηρίζω ότι τα σημερινά παιδιά στην πόλη είναι μόνο έτσι, υπάρχει μία αυξανόμενη τάση να δείχνουν αποσυρμένα ή συναισθηματικά επίπεδα κατά την επικοινωνιακή διαδικασία. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να το παρατηρήσει κανείς και στους ενήλικες. Υπάρχουν παιδιά που δείχνουν ανέκφραστα, συναισθηματικά αδιάφορα ή κοιτούν με ένα βλέμμα γυάλινο σαν να κοιτάζει κανείς μια ψυχρή οθόνη. Ωστόσο, το Ασυναίσθημα είναι ένα παραμύθι που γεννήθηκε από την ανάγκη να εκφραστούν και άλλες καταστάσεις της ύπαρξης. Πρόκειται για την αφήγηση ενός υπαρξιακού ταξιδιού που ο ήρωας ξεκινά όταν ένα αιφνίδιο νέο δεδομένο τον αναγκάζει να αφήσει πίσω τα κεκτημένα του και να συναινέσει να ταξιδέψει προς τον άγνωστο νέο προορισμό, χωρίς υπογεγραμμένα συμβόλαια επιτυχίας – όπως άλλωστε ισχύει και στη ζωή – και μέσα από δοκιμασίες και συναισθηματικές διακυμάνσεις να φτάσει να καταλάβει μία νέα θέση στο χώρο και μία νέα θέαση απέναντι στα πράγματα.
Ε: Μιλήστε μας για το στερητικό Α που κάνει παιχνίδι με άλλα γράμματα. Ποιος είναι ο ρόλος του μέσα στο βιβλίο σας;
Τα γράμματα της λέξης του τίτλου αποτελούν μία αλληγορία πάνω στην οποία είναι στημένη όλη η ιστορία. Όλα μαζί συνιστούν μία λέξη, ένα μικροσύμπαν μέσα στο οποίο κατοικεί μία έννοια. Το στερητικό άλφα, το μόνο κεφαλαίο, άκαμπτο και ακλόνητο, εκπροσωπεί μία ψευδαίσθηση, μία πεισματική τυφλότητα και κατ’ επέκταση μία κατάσταση στερημένη επίγνωσης : ότι εκεί που βρίσκεσαι, τελικά δεν είναι ακριβώς εκεί που κατά βάθος εσύ θα ήθελες ή θα μπορούσες να είσαι. Και τότε έρχεται ένα άλλο γράμμα, το ταφ, στο ρόλο εκείνου που καταφέρει τη φιλική σφυριά, που κάνει τη δραστική πράξη για να πυροδοτήσει την ιστορία. Ο ήρωας εκκινεί το ταξίδι αυτοανακάλυψής του, οδοιπόρος μαζί με τη ρωγμή του, το τραύμα του, και συναντά καθόλη τη διάρκεια της πορείας του τα άλλα γράμματα της κομματιασμένης λέξης που λειτουργούν ως οι μαγικοί βοηθοί. Το κάθε γράμμα μορφικά παραπέμπει σε ένα εικονοπλαστικό σενάριο με την ταυτόχρονη συνυποδήλωση μιας συγκινησιακής κατάστασης. Για παράδειγμα, ο ήρωας σε κάποιο σημείο της πλοκής ανεβαίνει μία ανεστραμμένη ανεμόσκαλα βαδίζοντας προς τον ουράνιο θόλο, γεγονός που υποδηλώνει παράλληλα με την ανερχόμενή του πορεία και μία ανασφάλεια.
Ε: Είδα με προσοχή αυτά που παίξατε στο βιωματικό εργαστήρι με τους εκπαιδευτικούς και αναρωτιόμουν αν υπάρχει χώρος και χρόνος ώστε να μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσα στη τάξη αυτά τα παιχνίδια. Δυστυχώς η σημερινή πολιτική για τη παιδεία δίνει βάση στα μαθηματικά, τα θρησκευτικά και τη φυσική παρά στα καλλιτεχνικά μαθήματα που αναπτύσσουν τη φαντασία και τα συναισθήματα αντίθετα από άλλες χώρες που έχω ακούσει ότι δίνουν βάση σ’ αυτά. Πχ η φιλαναγνωσία και το θέατρο στα περισσότερα σχολεία έχουν καταργηθεί ελλείψει κονδυλίων. ως μη χρειαζούμενα. Τελικά τι πολίτες θέλουμε να δημιουργήσουμε;
Προφανώς, οι διαρκείς εκπτώσεις στον τομέα της Παιδείας με όρους και λογική Αγοράς κατατείνει μοιραία στην παραγωγή πολιτών – προϊόντων με καθορισμένες προδιαγραφές, αυτές που εξυπηρετούν τη λογική της εποχής. Το ερώτημα είναι εάν ο εκπαιδευτικός πρέπει να αναπαράγει αφιλοσόφητα ό,τι προβλέπει το μενού... Τα σημεία των καιρών και τα συμπτώματα των παιδιών διαμορφώνουν αρκετά καθαρά την εικόνα. Δεν χρειάζεται κανείς παρά να πραγματοποιεί μικρές κάθετες τομές μέσα στο καθημερινό διδακτικό γίγνεσθαι για να κάνει τη διαφορά στην ποιότητα της παραγόμενης γνώσης. Τόσο η φιλαναγνωσία όσο και η παιδαγωγική του θεάτρου τονώνουν σε μεγάλο βαθμό την ενσυναισθητκή λειτουργία των παιδιών, κάτι που λείπει τόσο πολύ από την κοινωνία μας. Πρόκειται για τη διάθεση και την ικανότητα να βάζει κανείς τον εαυτό του στη θέση του άλλου, να μπορεί να προβεί σε πολλαπλές θεάσεις και να προσεγγίζει από ποικίλες οπτικές γωνίες ενα θέμα. Με απλές, σύντομες θεατρικές τεχνικές μπορεί κανείς να μπει στη θέση ενός λογοτεχνικού ήρωα, να τον καταλάβει, να αντιπαρατεθεί μαζί του γόνιμα, να παίξει με τις αποστάσεις ως προς αυτόν, να γνωρίσει εν τέλει το έτερο, να το απομυθοποιήσει αλλά και να το σεβαστεί. Σίγουρα η επικοινωνιακή ανεπάρκεια που χαρακτηρίζει τον οικογενειακό αστερισμό σε εποχή οικονομικής κρίσης αλλά και η ενεργειακή εναπόθεση του σύγχρονου παιδιού πανω στη γυάλινη οθόνη των ψηφιακών μέσων και η εξαρτητική του σχέση με αυτή δεν συντρέχει σε μία ισορροπημένη, επικοινωνιακά λειτουργική ενσυναισθητική προσωπικότητα.
Ε: Το θέατρο έχει τον τρόπο του να φέρνει στην επιφάνεια όλα τα χαμένα συναισθήματα που έχουν κρυφτεί και δεν έχουν περιθώρια να εκδηλωθούν. Ποια είναι η δική σας σχέση με το θεατρικό παιχνίδι και πώς οι παιδαγωγοί μέσα από αυτό το βιβλίο θα βοηθήσουν να φανερωθούν τα συναισθήματα ;
Το Ασυναίσθημα είναι ένα κείμενο μέσα από το οποίο ο αναγνώστης εμβαπτίζεται σε ευχάριστες και δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις. Το κείμενο είναι προσαρμόσιμο σε διάφορα ηλικιακά επίπεδα ώστε καθίσταται δυνατό να αξιοποιηθεί, εφόσον υιοθετηθεί ο αντίστοιχος καθε φορά κώδικας, σε παιδιά, σε εφηβικό κοινό αλλά και σε ενήλικο κοινό. Αυτός που θα εργαστεί με το υλικό του, θα πρέπει να αποφασίσει ποιος θέλει να είναι ο στόχος του: για παράδειγμα, σε παιδιά των μεγαλύτερων τάξεων του δημοτικού προσφέρεται να οργανώσει ο εμψυχωτής παιχνίδια γνωριμίας και εξοικείωσης με τα συναισθήματα. Σε μία εφηβική ομάδα που αναδύονται συχνά υπαρξιακά ζητούμενα, θα μπορούσε κανείς να αξιοποιήσει τεχνικές του δράματος ώστε να φέρει στην επιφάνεια υλικό που απασχολεί τους εφήβους σχετικά με το θυμό, τη μοναξιά, την ανασφάλεια, αλλα και ευρύτερα φιλοσοφικά ερωτήματα όπως: «πώς μπορώ να είμαι βέβαιος ότι αυτό που θεωρείται επιτυχία είναι αυτο που για μένα προσωπικά συνιστά επιτυχία;» «Μήπως αυτό που ορίζω ως επιτυχία είναι στην πραγματικότητα η ασυνείδητη ή μη αποδοχή του ορισμού της επιτυχίας κάποιου άλλου ;» Φυσικά, στην παραμυθιακή φόρμα εξυπακούεται η λύτρωση του ήρωα. Μέσα από τις τεχνικές του δράματος μία ομάδα εφήβων μπορεί να επιλέξει τρόπους μεταμόρφωσης μιας κατάστασης σε μία άλλη πιο λειτουργική ώστε να λυτρωθεί ο ήρωας της ιστορίας. Κατ’ ουσίαν, το Ασυναίσθημα μπορεί μέσα από κατάλληλους χειρισμούς και αξιοποίηση της πλοκής του να ανοίξει ένα ευρύ διάλογο πάνω σε πολλά φλέγοντα ζητήματα που αφορούν το συναισθηματικό τοπίο των παιδιών και των εφήβων. Το θέατρο είναι μόνον ένα από τα πολλά εργαλεία που μπορεί κανείς να βρει για να το πετύχει.
Ε: Μιλήστε μας για τον έπαινο που κέρδισε το «Ασυναίσθημα» από τη Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών το 2015. Ήταν η αφορμή να εκδοθεί το βιβλίο;
Ένας έπαινος είναι ευχάριστο γεγονός και καλοδεχούμενο ασφαλώς. Δεν αποτέλεσε, ωστόσο, το βασικό λόγο για τον οποίο αποφάσισα να εκδώσω το κείμενο αυτό. Γράφω χρόνια τέτοιες ιστορίες αλλά αυτή τη φορά ένιωσα ότι ήθελα να απλώσω περαιτέρω την πράξη αυτή και να την επικοινωνήσω σε κοινό. Ένιωθα ότι η ιστορία αυτή προσφερόταν για να τη μοιραστώ με ποικίλους τρόπους και αφορούσε συνεργάτες και συνοδοιπόρους μου στο χώρο της εκπαίδευσης που εκπονούν και αυτοί προγράμματα καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης -με τον τρόπο και στο βαθμό που νομιμοποιείται ένας εκπαιδευτικός με την ιδιότητά του να το κάνει. Η εκδοτική πράξη για μένα είναι μία απόφαση που συνηγορεί - από τη στιγμή που παραδίδεται το προσωπικά νοηματοδοτημένο υλικό στη δημόσια κρίση και χρήση – σε μία συνδιαμόρφωση με το αναγνωστικό κοινό των περιεχομένων και στην απόδοση υποκειμενικής ερμηνείας και ευνοεί τη φυγόκεντρο κίνηση. Ο συγγραφέας παύει να διατηρεί μία αυτιστική και αυτοαναφορική σχέση με το έργο του και μεταμορφώνεται σε μία γιγάντια οθόνη για τις προβολές που οι αναγνώστες πραγματοποιούν ως προς το υλικό του.
Ε: Σε όσα σχολεία έχετε επισκεφθεί υπάρχει θετική ανταπόκριση από παιδιά και παιδαγωγούς ή προτιμάτε να λειτουργείτε με παιδικές θεατρικές ομάδες και θεατρικά εργαστήρια;
Ο εμψυχωτής μοιάζει με αισθητήρα. Εισπράττει τους κραδασμούς του εκάστοτε περιβάλλοντος και δίνει το παρόν του για να το συντονίσει με το παρόν των άλλων. Συναισθάνεται και συνδιαμορφώνει. Επομένως, είναι μία φύση που διακατέχεται από πλαστικότητα, προσαρμόσιμη στον κώδικα και στις ανάγκες της στιγμής. Δεν είναι, λοιπόν, θέμα προτίμησης ή επιλογής αλλά περιστασιακού ζητουμένου ώστε να λειτουργήσει στο καλύτερο δυνατό η συνθήκη επικοινωνίας. Σε ένα φεστιβάλ, όπου η συνθήκη είναι πιο χαλαρή και η ομάδα πρέπει αναγκαστικά να συνεργαστεί χωρίς να γνωρίζεται καθόλου ή να έχει οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης, η δυσκολία έγκειται στο να μπορέσει να λειτουργήσει στοιχειωδώς ώστε να παιξει ο εμψυχωτής κατά βάση με το υλικό του. Το ίδιο και στα σχολεία όπου οι ομάδες είναι πολυπληθείς και οι ανάγκες πολλαπλές. Στα θεατρικά εργαστήρια τα μέλη των ομάδων είναι πιο εξοικειωμένα μεταξύ τους και με τη διαδικασία και πιο δουλεμένα και οπωσδήποτε μπορεί κανείς να δουλέψει το υλικό του με άλλες ταχύτητες και με βαθύτερα αποτελέσματα. Όπως και να έχει, η επιλογή του τρόπου που θα εμψυχώσω το κείμενο κάθε φορά κρίνεται από το πλήθος, την ηλικία των ατόμων και την παρούσα συνθήκη.
Ε: Πιστεύετε ότι το παιδικό βιβλίο είναι είδος πολυτελείας τη σημερινή εποχή;
Υπάρχει πάντα η υπεραφθονία και η πρωτοκαθεδρία της ψηφιακής τεχνολογίας, η δελεαστική πρόταση για το ηλεκτρονικό βιβλίο. Ωστόσο, το βιβλίο έχει το δικό του κοινό. Πιο πολύ, πιστεύω, θα πρέπει να μας απασχολήσει η υπεραφθονία των βιβλίων που πνίγει τους νεαρούς αναγνώστες. Τον τελευταίο καιρό, γίνεται πολλή συζήτηση για την αφθονία των βιβλίων και τη συνακόλουθη ποιότητα πολλών από αυτά. Η ανοιχτή και εύκολη πρόσβαση στο να εκδίδονται κείμενα σε βιβλία έχει εγείρει ένα, κατά τη γνώμη μου, δικαιολογημένο και γόνιμο διάλογο σχετικά με την ευθύνη για την προσφορά ποιοτικού υλικού προς το αναγνωστικό κοινό που έτσι κι αλλιώς βομβαρδίζεται από πλήθος ερεθισμάτων. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί το βιβλίο στην ψηφιακή εποχή να εξακολουθεί να κάνει τη διαφορά;
Ε: Πιστεύετε ότι η κρίση είναι μια ευκαιρία για τους συγγραφείς να μεταφέρουν μέσα από τα βιβλία τους θέματα όπως την αλληλεγγύη, τη φιλία, τον εθελοντισμό, τη προσφυγιά, την μετανάστευση ώστε να μπουν οι βάσεις για μια κοινωνία που δεν θα λέει πια εγώ αλλά εμείς;
Πιστεύω ότι ένας δημιουργός που είναι σε διάλογο με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του δεν περιμένει απαραιτήτως να θέσει τις κρίσιμες στιγμές καίρια θέματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν. Θα έλεγα πως αυτό αποτελεί περισσότερο ευκαιριακό εμπορικό ζητούμενο : θέματα που γίνονται της μόδας επειδή αυτό είναι φλέγον αυτή την περίοδο. Την κρίσιμη στιγμή θα πρέπει η κοινωνία να διαθέτει ήδη την παιδεία να αντιδράσει με νοήμονα τρόπο, να έχει μία προπαρασκευή πνευματική και ηθική ώστε να διαχειριστεί διανοητικά και συναισθηματικά τα μεγάλα γεγονότα που τη συγκλονίζουν. Αυτό για να γίνει, θα πρέπει οι συγγραφείς να έχουν ήδη μιλήσει για αυτά, δηλαδή αυτό που απλώς θα λέγαμε να προπορεύονται της ιστορίας.
Ε: Κλείνοντας τη κουβέντα μας και σας ευχαριστώ, θέλω να σας ρωτήσω για τα μελλοντικά σας συγγραφικά σχέδια και να μας πείτε μια πρόταση που θα παρακινήσει τον μικρό αναγνώστη να διαβάσει το «Ασυναίσθημα».
Όταν θα προκύψει η ανάγκη να επικοινωνήσω το υλικό μου προς τα έξω, όταν νιώσω ότι με το υλικό αυτό έχω να πω κάτι που για μένα είναι σημαντικό, τότε πιστεύω ότι θα υπάρξει και ο λόγος για μία νέα έκδοση. Όσο για το Ασυναίσθημα και για το ποιος μπορεί να γίνει συνταξιδιώτης του: οποιοσδήποτε θα ήθελε να του αφηγηθούν μέσα από ένα πανδαιμόνιο αισθήσεων, εικόνων και συμβόλων την ιστορία μίας λέξης που ήταν ένα σώμα, κάποιου που θα μπορούσε ίσως να γίνει ο ίδιος ανά πάσα στιγμή ο ήρωας αυτής ιστορίας.
Δημοσιεύθηκε στο bookia