Άποψη του δημοσιογράφου Γιάννη Τριάντη για το βιβλίο "Πατρίδα ξένη" της Μάγδας Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

triantis

Γειά σας. Ομολογώ ότι δυσκολεύτηκα πολύ με το υπο κρίσιν βιβλίο. Δυσκολία ανυπέρβλητη: κάθε λίγο σταματούσα γιατί με καθήλωνε ένας λυγμός που σε κάποιες στιγμές γινόταν δάκρυ που νότιζε τα μάτια μου.

Ευεξήγητη η φόρτιση. Όχι μόνο από την πολύ ενδιαφέρουσα σύζευξη μυθιστορίας και πραγματικών γεγονότων σε δύσκολες για την πατρίδα μας εποχές, αλλά και για ακόμη έναν λόγο: η δράση εκτυλίσσεται ως επι το πολύ στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Αγρίνιο.

Το χωριό μου, τα Τριαντέικα, απέχει πέντε λεπτά από την πόλη, αλλά όλα τα μέρη που αναφέρονται, καθώς και πρόσωπα-μεταξύ άλλων και ο Γιώργος Παπαδημητρίου(Γιώργος Παππάς, στο βιβλίο)- και γεγονότα, μου είναι γνωστά. Προπάντων, όμως, μου είναι οικεία η μεγάλη περιπέτεια του καπνού.

Οσοι την έζησαν, ξέρουν. Προσωπικά την βίωσα από παιδάκι του Δημοτικού, που ξυπνούσα όπως και ο αδελφός μου στις 4 το πρωί για να μαζέψουμε καπνό και μετά, όλη μέρα στο υπόστεγο να τον αρμαθιάζουμε.

Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τι ξύπνησε μέσα μου διαβάζοντας τις λεπτομερείς αναφορές στα καπνά. Λεπτομερείς και καλογραμμένες για την ζόρικη αυτή καλλιέργεια, για τα παιχνίδια των εμπόρων, για τους καπνοπαραγωγούς, τους καπνεργάτες και τους αγώνες τους.

Συγχωρέστε μου την εισαγωγική μακρηγορία που εστιάζει στον καπνό, αλλά ήταν αναπόφευκτη. Πάμε παρακάτω. Το βιβλίο, όπως προείπα, συνιστά ενδιαφέρουσα σύζευξη μυθιστορίας και πραγματικών, ιστορικών γεγονότων.

Τέτοια βιβλία είναι πολύτιμα. Προσφέρουν πρωτογενές υλικό στους ιστορικούς του παρόντος και του μέλλοντος, ειδικά όταν αναφέρονται με στοιχεία σε ταραγμένες και ζοφώδεις εποχές που έχει ζήσει η πατρίδα μας.

Το βιβλίο της κυρίας Παπαδημητρίου- Σαμοθράκη κατορθώνει και κάτι άλλο: πραγματεύεται ένα δύσκολο και λεπτό θέμα-την θέση, την συμπεριφορά, τους καημούς, τις αγωνίες, τους αγώνες, τις διώξεις και τα δεινά των Εβραϊκών κοινοτήτων στη χώρα μας.

Οποιος έχει ζήσει στην επαρχία, γνωρίζει καλά την εχθρότητα προς τους Εβραίους, καθώς ήσαν εδραίοι οι φρικώδεις μύθοι που κυκλοφορούσαν. Όπως εκείνος που άκουσα παιδί μια Μεγάλη Παρασκευή σε ομήγυρι ομιλήκων εξω από την εκκλησία:

Προσέξτε σήμερα, γιατί περνάνε Εβραίοι με φορτηγά, παίρνουν παιδάκια, τα βάζουν σε ξύλινα βαρέλια με καρφιά, τα σκοτώνουν και πίνουν το αίμα τους. Ετρεξα τρομαγμένος και ρώτησα τον πατέρα μου: Ετσι λένε, αλλά μην ακούς αυτές τις ανοησίες, ήταν η απάντηση του.

Τέτοιες απαντήσεις έδιναν και πολλοί κάτοικοι του Αγρινίου, εκφράζοντας εμπράκτως την αλληλεγγύη τους στους συκοφαντημένους Εβραίους, όταν οι συκοφαντίες και η εχθρότητα μετατρέπονταν σε προκλητικές και βάναυσες διώξεις από τους Χίτες, του Ταγματαλήτες, αλλά και από την ίδια την πολιτεία και τα όργανά τους.

Μια παρένθεση εδώ: Το Αγρίνιο οι παλιοί το λέγανε Βραχώρι. Η συγγραφέας παραθέτει την άποψη ότι η λέξη προέκυψε από την συγγενική και ομόρριζη λέξη Εβραιοχώρι, καθώς υπήρχαν αρκετές εβραϊκές οικογένειες στην περιοχή.

Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή της λέξης Βραχώρι. Ότι προέρχεται από το Βλαχοχώρι, επειδή κατοικούσαν πολλοί βλάχοι-κτηνοτρόφοι, τσομπαναραίοι δηλαδή. Και τις δύο εκδοχές τις είχα ακούσει από τον Γιάννη Μαυρίκη, φιλόλογο, όταν μας έκανε φροντιστήριο για τις εισαγωγικές στο Πανεπιστήμιο.

Πρωταγωνιστές στο βιβλίο είναι ο Ζαχαρίας Ναχμίας και η οικογένειά του, ο Γιώργος Παπαδημητρίου, βουλευτής και υπουργός, γνωστός στην περιοχή ως Γάκιας και ο Κοσμάς Ξυπολυτέας, χωροφύλακας και ταγματασφαλίτης.

Να μην σας κουράσω αναφερόμενος στην πλοκή. Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, πρόκειται για προσωπικές αιματηρές περιπέτειες Εβραίων, αριστερών και δημοκρατών σε μια μακρά περίοδο-από την κατοχή μέχρι τη χούντα.

Προσωπικές μέν, αλλά απολύτως αποκαλυπτικές του τρόμου και του ζόφου που βίωσε συνολικά η πατρίδα μας εκείνες τις φαιές εποχές.

Απο τα πρόσωπα του βιβλίου, επιτρέψτε μου να ξεχωρίσω την φωτεινή προσωπικότητα του Ζαχαρία Ναχμία, όπως την αποδίδει η συγγραφεύς. Εβραίος ελευθερόφρων, ουμανιστής, που συνδύαζε τον πυρήνα του θρησκευτικού του credo με την αγάπη του προς την κλασική Ελλάδα και την πολύτιμη παρακαταθήκη της στην ανθρωπότητα.

Η δική του περιπέτεια από το Αγρίνιο, στα βουνά της Αντίστασης, στο Αουσβιτς, στην Πολωνία και η επιστροφή στην πατρίδα, συγκλονίζει. Και είναι περιπέτεια τόσο των ομοθρήσκων του που πλήρωσαν με τη ζωή τους και μόνο το γεγονός ότι ήσαν Εβραίοι, όσο και των άλλων αφορεσμένων-των κομμουνιστών, των δημοκρατών, αλλά και των τσιγγάνων.

Όχι, δεν υποτίμησα την δράση και τους αγώνες του Γιώργου Παπαδημητρίου. Ισα ισα. Ενας προοδευτικός άνθρωπος που από νεαρή ηλικία στρατεύτηκε εναντίον κάθε δυνάστη-εγχωρίου και εισβολέα.

Η εισφορά προς την πατρίδα μεγάλη. Και προσωπικά γνωρίζω την διαδρομή του τόσο παιδιόθεν, όσο και αργότερα με την επαγγελματική μου ιδιότητα.

Συνοψίζω: το βιβλίο Πατρίδα ξένη, πέραν των όσων θετικών ανέφερα( υλικό για τους ιστορικούς του μέλλοντος), είναι βιβλίο ειλικρινές, τρυφερό, τολμηρό και έντιμο.

Δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ακόμη και για λεπτά ζητήματα όπως η απαράδεκτη στάση του Αρχιραβίνου Κόρετς στην Θεσσαλονίκη, αλλά και οι αιματηρές αντιμαχίες στους κόλπους της Αριστεράς, το βιβλίο δεν μασάει τα λόγια του. Ιστορεί και κρίνει με το στόμα των πρωταγωνιστών του.

Διαβάζεται σα νεράκι το βιβλίο. Λιτή και απέριττη γραφή που δεν διεκδικεί δάφνες εντυπωσιοθηρικής φαντασμαγορίας, γιατί δεν την χρειάζεται. Φροντισμένη έκδοση, με μια οικεία σφραγίδα στην επιμέλεια της ύλης. Την σφραγίδα του συναδέλφου Βασίλη Καλαμαρά, ενός λογίου της δημοσιογραφίας.

Συγκράτησα πολλές εικόνες του βιβλίου. Εικόνες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπόβαθρο για ταινίες μικρού μήκους. Αλλά ξεχώρισα μία, όπως σπαραχτικά την αποδίδει η συγγραφέας:

Το τραίνο από την Θεσσαλονίκη, γεμάτος εσωτερικούς μετανάστες που γύρευαν μεταμφυλιακά καταφύγιο στην Αθήνα. Φτάνει κάποια στιγμή στον Σταθμό Λαρίσης, στην Αθήνα, κι εκεί σχηματίζεται μια ουρά ανθρώπων χλωμών, ξερακιανών, φοβισμένων από το άγνωστο και τους διώκτες, ανθρώπων δίχως φράγκο στην τσέπη και πιθανώς δίχως αύριο. Μια συγκλονιστική εικόνα.

Τέλος, μια αναπόφευκτη αναφορά σε κάποια στοιχεία που με προβλημάτισαν. Ησσονος σημασίας, αλλά σημαντικά όταν ένα βιβλίο φιλοδοξεί να εισκομίσει ιστορικά στοιχεία.

Συγκεκριμένα: Προσωπικά γνωρίζω από τα διαβάσματά μου ότι αρχηγός του ΠΑΚ Εσωτερικού ήταν ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, τουλάχιστον από το ΄72 μέχρι το ΄74. Το βιβλίο αναφέρει τον Γιώργο Παπαδημητρίου έχοντα τον ρόλο αυτόν.

Επίσης, το σήμα του ΠΑΣΟΚ (ο ήλιος) επελέγη τον Αύγουστο 1974 σε μια συνεδρίαση του νεοπαγούς κόμματος στο ξενοδοχείο «Καστρί». Δεν υπήρχε νωρίτερα ως σήμα του ΠΑΚ, όπως αναφέρει το βιβλίο.

Τέλος μερικά παροράματα προφανώς και όχι λάθη, όπως η απόδοση γνωστών στίχων στον Σικελιανό και όχι στον Ελύτη, όπως είναι το σωστό, είμαι βέβαιος ότι θα διορθωθούν στην δεύτερη έκδοση που δεν θα αργήσει.

Αυτά είχα να σας πω. Ευχαριστώ θερμά την συγγραφέα και τις εκδόσεις Απαρσις που με κάλεσαν ως εισηγητή. Ευχαριστώ και σας που με ακούσατε.

Γιάννης Τριάντης

Δημοσιογράφος