«Περίμενα ότι η κρίση θα μας ενώσει, ότι θα χανόταν το Εγώ και θα πορευόμασταν όλοι μαζί…»

ΔΥΣΚΟΛΑ πλέον καταφέρνω να ολοκληρώσω την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου. Άλλωστε κυκλοφορούν δεκάδες καθημερινά και ιδιαιτέρως με τις κυριακάτικες εφημερίδες. Δεν μπαίνω στα χωράφια της κριτικής, αλλά μιλώ ως αναγνώστης. Το βιβλίο της Μάγδας Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη«Στο κόκκινο τ’ ουρανού» (εκδόσεις Πνοή), με κέρδισε από τις πρώτες σελίδες του. Το διάβασμα ήταν μια απόλαυση, αν και το διάβασα σε δυο δόσεις. Η Μάγδα γνωρίζει πολύ καλά ελληνικά. Η γραφή της είναι αρκετά ώριμη και το θέμα της θα έλεγα ότι συγκινεί. Συνήθως τέτοια θέματα, όπως αυτό που πραγματεύεται στο βιβλίο και τα οποία αγγίζουν ό,τι σχετίζεται με τον ελληνισμό, συνοδεύονται από πλούσιο συναισθηματισμό. Νομίζω ότι η συγγραφέας μας εδώ κατάφερε να μας συγκινήσει αλλά και να μας δώσει την ευκαιρία να μάθουμε πράγματα που αγνοούσαμε για μια Βόρειο Ήπειρο που πλέον είναι φωλιασμένη στην καρδιά μας. 

Το βιβλίο είναι και χρονικό και μαρτυρία και μυθιστόρημα. Είναι ένα λογοτεχνικό έργο που ανασταίνει φώτα και σκιές μιας σκληρής εποχής. Μπορεί να είναι επινόημα και καρπός φαντασίας, η αλήθεια όμως το κάνει θαυμαστό. Όπως ένα οποιοδήποτε έργο τέχνης κρίνεται από το γενικότερο ήθος του, έτσι και το βιβλίο της Μάγδας κρίνεται από το ήθος, το κλίμα του. Η ηθική αξιολόγηση του βιβλίου δεν μπορεί να χωριστεί ούτε από από το ήθος, ούτε από την πρόθεσή του. Το έργο της Μάγδας είναι «ένα βιβλίο για την κοινωνική ανισότητα, τις λημονημενες πατρίδες και τους μετανάστες αυτού του κόσμου». Είναι, δηλαδή, άκρως επίκαιρο, ζωντανό, σημερινό. Και για τούτο, το προτείνω ανεπιφύλακτα. Με αφορμή την έκδοση του αυτού του βιβλίου και η παρακάτω συνέντευξη με την Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράξη:

  • Το βιβλίο σας «Στο κόκκινο τ’ ουρανού» είναι ένα αμιγές μυθιστόρημα ή φιλοδοξεί να είναι κι ένα είδος ιστορικής μαρτυρίας;

Είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Μια δικαίωση αυτού του Ελληνισμού που τόσα χρόνια έμεινε ξεχασμένο από την ιστορία και την θεματογραφία της λογοτεχνίας. Εδώ να μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω τις εκδόσεις Πνοή που το αγκάλιασαν αμέσως και το στήριξαν. Μια συνεργασία που θα έχει συνέχεια…

  • Τι υπερισχύει στο βιβλίο: η πραγματικότητα ή η μυθοπλασία;

Η μυθοπλασία αν και υπάρχουν πολλά ιστορικά γεγονότα.

  • Ομολογώ ότι, διαβάζοντάς το, ένιωσα την άγνοιά μου για τις περιπέτειες συμπατριωτών μας που «εγκλωβίστηκαν» στον τόπο τους μετά τη χάραξη των συνόρων που μας στέρησαν τη Βόρειο Ήπειρο…

Κι εγώ είχα άγνοια των γεγονότων όταν ξεκίνησα να ερευνώ. Εκτός των αφηγήσεων των γονιών μου που μου έλεγαν ότι ο Αβέρωφ ήταν υπεύθυνος για όλα αυτά που συνέβησαν, δεν μου έφταναν οι πληροφορίες. Ήθελα να μάθω περισσότερα. Όταν ξεκίνησα την έρευνα έμεινα άφωνη στα γεγονότα που ξετυλίγονταν μπροστά μου. Γι’ αυτό ένιωσα την ανάγκη ότι έπρεπε να «βγει» το δράμα αυτού του λαού προς τα έξω. Δικαίωση της μνήμης αυτού του κομματιού του Ελληνισμού που τράβηξε τόσα πολλά αλλά για χρόνια δεν κάναμε κάτι για να τους υπερασπιστούμε. Το επίσημο κράτος τους αγνόησε για τους δικούς του λόγους.

  • Τι σχέση έχετε με αυτό τον κόσμο που περιγράφετε στο βιβλίο;

Καμιά σχέση δεν έχω. Αν και κατάγομαι από τα χωριά του Σουλίου, πολλές γενιές πριν, εκτός του ότι πολέμησαν ο πατέρας και οι θείοι μου, δεν με δένει κάτι με την Βόρεια Ήπειρο. Η περιέργεια και το ενδιαφέρον με οδήγησαν στο να ανακαλύψω το τι συνέβη μ’ αυτό το κομμάτι του Ελληνισμού και φυσικά οι ήρωές μου μετά από ένα σημείο. Όσο ο συγγραφέας θέλει να τους έχει πειθαρχημένους, σε κάποιο σημείο παραδίνεται και τους ακολουθεί. Οι αναγνώστες θα μου πουν αν το πέτυχα.

  • Μπορούμε ως λαός να ξεπεράσουμε τη νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες;

Όχι και δεν πρέπει να ξεπεράσουμε, δεν πρέπει να ξεχάσουμε. Η νοσταλγία είναι αυτή που μας κρατά ακόμη όρθιους. Αν σβήσουμε λοιπόν το παρελθόν, δεν θα μπορούμε να προχωρήσουμε στο παρόν και να χτίσουμε το μέλλον. Το οφείλουμε στην νέα γενιά.

  • Τι νοσταλγείτε περισσότερο;

Τα χρόνια που ήμασταν στους δρόμους και παλεύαμε για εθνικά δικαιώματα. Για εθνική ανεξαρτησία, για πραγματική δημοκρατία.

  • Σας αρέσoυν τα ταξίδια;

Πάρα πολύ. Σε ποιον δεν αρέσουν; Παλιότερα ταξίδευα πολύ. Κρήτη, νησιά του Αιγαίου, Ήπειρο. Σήμερα λόγω κρίσης λιγόστεψαν τα ταξίδια.

  • Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι;

Κυκλάδες

  • Πoιo μέρoς αγαπάτε ιδιαίτερα;

Φυσικά την πολυαγαπημένη μου Τήνο, την ενδοχώρα με τα πανέμορφα χωριά της

  • Ποια θεωρείτε ως την πιο υπερτιμημένη αρετή;

Την Αλληλεγγύη χωρίς προσωπικά συμφέροντα στο πίσω μέρος του μυαλού μας… Αν την πιστεύαμε όλοι μας θα ήταν διαφορετικός ο κόσμος

  • Πoια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα μεγαλύτερα πρoβλήματα της ελληνικής κoινωνίας;

Ότι έχουμε χάσει την ανθρωπιά μας. Περίμενα ότι η κρίση θα μας ενώσει, ότι θα χανόταν το Εγώ και θα πορευόμασταν όλοι μαζί. Αν γινόταν αυτό πιστεύω ότι θα λύνονταν πολλά άλλα προβλήματα..

  • Ποίηση ή πεζογραφία;

Αγαπημένα λογοτεχνικά είδη και τα δυο. Ότι γράφω πεζογραφία σήμερα δεν σημαίνει ότι δεν γράφω κάποιες στιγμές Ποίηση. Θα έρθει η στιγμή που θα εκδοθεί και η ποιητική συλλογή. Υπάρχουν στο συρτάρι.

  • Πιστεύετε ότι το βιβλίο χάνει σε σχέση με την εικόνα;;;

Περνούν πιο εύκολα τα μηνύματα που θέλουν οι Μεγάλοι αυτής της γης. Είναι αλήθεια ότι δεν θέλουν να φιλοσοφούμε, να σκεπτόμαστε. Δεν μας δίνεται ο απαιτούμενος χρόνος. Μας θέλουν ρομπότ. Νομίζω-δεν το θέλω- ότι το e-book θα κυριαρχήσει στην επόμενη γενιά. Το έντυπο θα έχει όμως πάντα την γοητεία του, το άρωμα του, το άγγιγμα του. Όσο μπορούμε λοιπόν οι άνθρωποι που σχετιζόμαστε μ’ αυτό ας το κρατήσουμε με νύχια και με δόντια. Και να σας πω και κάτι άλλο. Η εικόνα του εξωφύλλου του έντυπου βιβλίου δεν παίζει μεγάλο ρόλο στην επιλογή του βιβλίου που θα αγοράσουμε; Οι εκδόσεις Πνοή και όχι μόνο δίνουν μεγάλη βαρύτητα στην εικόνα. Και το πετυχαίνουν….

  • Σε μια εποχή αποξένωσης, πολεμικών συγκρούσεων, κοινωνικών αναταραχών, φτώχειας, ανισοτήτων, φόβου για την επόμενη ημέρα κ.λπ., τι μπορεί να κάνει η τέχνη;

Η Τέχνη μπορεί να κάνει πολλά. Πιστεύω ότι έχει τεράστια δύναμη. Να δώσει τα μηνύματα, χωρίς να κουνά το δάχτυλο, στον αναγνώστη, στον θεατή, στον ακροατή για να δει καλύτερα τον εαυτό του, να λύσει τα υπαρξιακά του ζητήματα, τα θέλω του και σε προέκταση να γνωρίσει και να ενωθεί με τον διπλανό του. Τότε μπορούμε να πούμε ότι η Τέχνη πέτυχε τον λόγο ύπαρξης της. Αρκεί να της το επιτρέψουμε να διεισδύσει μέσα μας.

  • Είναι ο κόσμος μας παράλογος;

Με όλα αυτά που συμβαίνουν σ’ όλο τον πλανήτη, δείτε περιβάλλον, οικονομία, αξίες και ιδανικά που χάθηκαν, δεν είναι δύσκολο να παραλογιστεί.

  • Τι είναι εκείνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο;

Να γνωρίζει τον εαυτό του, τα θέλω του και να πετυχαίνει τους στόχους του.

  • Έχει πνευματικότητα η κεντρική εξουσία (η κυβέρνηση, τα κόμματα);

Όχι, δεν έχει πνευματικότητα. Όταν ανεβαίνεις στην καρέκλα της εξουσίας και ανακατεύεσαι με ισολογισμούς, κονδύλια, μνημόνια δεν έχεις χρόνο να σκεφθείς φιλοσοφικά. Η πνευματικότητα σταματά όταν ένα κόμμα γίνεται κυβέρνηση. Άτονη μέχρι που γίνεται ανύπαρκτη.

  • Η νεοελληνική κοινωνία, γενικότερα, έχει πνευματικότητα;

Όσοι έχουν χρόνο να ανασάνουν από τα πολλαπλά οικονομικά προβλήματα που τους ταλανίζουν , έχουν πνευματικότητα. Διαβάζουν, πηγαίνουν σε χώρους συζήτησης, αναλύουν, κουβεντιάζουν. Η σκέψη είναι το οξυγόνο κι αν μας την στερήσουν δεν ξέρω πώς θ’ αναπνέουμε.

  • Τι σημαίνει για σας η λέξη «ήθος»;

Να κοιτώ τον συνάνθρωπο μου στα μάτια, να τιμώ τον λόγο μου και να κάνω πράξη αυτά που του υποσχέθηκα.

  • Πoια είναι η ωραιότερη λέξη της ελληνικής γλώσσας;

ΦΩΣ.

  • Ποιος φταίει για το περιορισμένο λεξιλόγιο των νεοελλήνων: οι γονείς, το σχολείο, τα μέσα ενημέρωσης, η παγκοσμιοποίηση;

Πρώτα η παγκοσμιοποίηση με τις συνέπειες της (έλλειψη χρόνου στους γονείς να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, ο καταναλωτισμός που βομβαρδίζει παιδιά και γονείς με τα πιο σύγχρονα ηλεκτρονικά), η πολιτική του υπουργείου παιδείας που δεν στηρίζει το βιβλίο-κατήργησε το μάθημα της φιλαναγνωσίας που έπρεπε να είναι βασικό μαζί με την γλώσσα. Και τα ιδιωτικά ΜΜΕ που δεν ελέγχονται για την ποιότητα των εκπομπών τους. Τα κρατικά κανάλια έχουν πολύ ενδιαφέρουσες εκπομπές για το βιβλίο που δυστυχώς δεν έχουν μεγάλη ακροαματικότητα. Όταν κάποιος είναι κουρασμένος από την καθημερινότητα, δεν έχει διάθεση να προβληματιστεί, να διαβάσει, να πλουτίσει το λεξιλόγιο του..

  • Υπάρχει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στους πολίτες ή όλοι γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια την προστασία του περιβάλλοντος;

Δεν υπάρχει ευαισθητοποίηση στο μεγαλύτερο μέρος του λαού μας. Όταν οι Δήμοι δεν φροντίζουν με διάφορους τρόπους να προστατεύσουν το περιβάλλον, απλά αναμασούν την λέξη προκειμένου να κερδίσουν ψήφους, ή όταν τα σχολεία δεν διδάσκουν στα παιδιά από την νηπιακή ηλικία πώς θα το προστατεύσουν πώς να μην τα γράφουμε στα παλιά μας τα παπούτσια; Πιστεύω ότι και πρόστιμα να πληρώσουμε, δεν αλλάζουμε. Στο DNA του Έλληνα είναι να το πιστεύει στα λόγια αλλά να πετά το πλαστικό ή το τσιγάρο στον δρόμο επειδή έτσι τον βολεύει εκείνη την στιγμή…

  • Κινδυνεύουμε στ’ αλήθεια από τη μόλυνση του περιβάλλοντος ή απλώς πρόκειται για υπερβολές των οικολόγων;

Κινδυνεύουμε σίγουρα. Οι απειλές είναι πολλές. Από το πετρέλαιο που χύνεται στην θάλασσα, από τις ανεμογεννήτριες, από την φωτιά που βάζουν στο βουνό για οικοπεδοποίηση, από τις μεταλλαγμένες τροφές μέχρι τους ΧΥΤΑ και πολλές-πολλές ακόμη απειλές που δεν χωρούν να καταγραφούν. Οι οικολόγοι προειδοποιούν. Χτυπούν το καμπανάκι. Ή το αντιλαμβανόμαστε ή ετοιμάζουμε ταξίδι γι’ άλλο πλανήτη…

  • Μήπως κινδυνεύουμε από τους πρόσφυγες/μετανάστες;

Οι άνθρωποι ήρθαν να γλιτώσουν από τον πόλεμο, να ζήσουν με αξιοπρέπεια, να δουλέψουν. Όπως κι εμείς κάποτε πήγαμε στην Αμερική, την Γερμανία, την Αυστραλία που η φτώχια στην χώρα μας ήταν μεγάλη. Οφείλουμε λοιπόν να τους βοηθήσουμε παρά την κρίση που έχουμε και να μην τους πολεμούμε. Δανεικά είναι αυτά αν γνωρίζουμε την ιστορία.

  • Υπάρχει φόβος να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα;

Δεν υπάρχει φόβος. Στο χέρι μας είναι να μην το επιτρέψουμε. Ούτε εμείς όμως πρέπει να προσπαθήσουμε να χάσουν αυτοί την δική τους ταυτότητα. Οι κακές σειρήνες ας συνεχίσουν να λένε διάφορα. Ποιος θα με υποχρεώσει να φορέσω μπούρκα ή να μην βγαίνω ασυνόδευτη από το σπίτι; Αν βρεθώ σε τέτοια κατάσταση θα αμυνθώ.

  • Δικαιούμαστε να υποστηρίζουμε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων;

Όχι, δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε κάτι τέτοιο. Δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε στα δικά τους κατορθώματα. Ναι, είμαστε απόγονοι αλλά μέχρι εκεί. Εμείς τι θα παραδώσουμε στην νέα γενιά; Αυτό πρέπει να ρωτάμε στον εαυτό μας. Η κάθε γενιά πρέπει να αφήνει τα χνάρια της στην επόμενη και να γράφει Ιστορία.

  • Έχoυν σημασία oι απoλoγισμoί στη ζωή μας;

Έχουν μεγάλη σημασία για να μπορούμε να βρούμε τα λάθη μας, να μην τα επαναλαμβάνουμε και να προχωρούμε στον στόχο μας ανεβάζοντας τον πήχη.

  • Τι είναι για σας η μοναξιά;

Ευκαιρία για γράψιμο, απολογισμό, προγραμματισμό και διάβασμα. Αλλιώς μου αρέσει η συντροφιά.

  • Είστε ρομαντική;

Ναι, όταν βρίσκομαι στην Τήνο. Δεν γίνεται να είσαι ρομαντικός μέσα στο τσιμέντο ή όταν συναντάς μπροστά σου μουγκά καταθλιπτικά πρόσωπα σε απόγνωση.

  • Tι αγαπάτε περισσότερo στoν κόσμo;

Τον σύντροφο μου, τα παιδιά μου, την χώρα μου, τους φίλους μου, τα βιβλία μου.

  • Σας απασχολεί ο χρόνος;

Πολλές φορές δεν μου φτάνει το 24ωρο για να κάνω αυτά που προγραμματίζω.

  • Πιστεύετε στην φιλανθρωπία ή στην αλληλεγγύη;

Στην αλληλεγγύη που σε δένει με τον συνάνθρωπο σου. Ξέρεις ότι πρέπει να αγωνιστείς για να υπάρχει φαγητό το μεσημέρι. Η φιλανθρωπία σε κάνει «τεμπέλη» και σε βάζει στην φιλοσοφία «Έχει ο Θεός». Το αφήνω λοιπόν στην Εκκλησία αυτό το κομμάτι.

  • Για σας, τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση;

Κυβερνούν οι λίγοι δυνατοί της γης, πλουτίζουν και οι λαοί φτωχαίνουν. Εμείς τους επιτρέπουμε. Οι λαοί λοιπόν είναι άξιοι της μοίρας τους όταν δέχονται να τους καταπιέζουν.

  • Πόσο Ευρωπαίοι είμαστε οι Έλληνες;

Προσωπικά δεν νιώθω Ευρωπαία. Όχι, δεν είμαστε Ευρωπαίοι με την σημερινή έννοια της Ευρώπης όσο και να σχίζουν κάποιοι τα ιμάτια τους για να το αποδείξουν. Ούτε στην καθημερινή ζωή μας αλλά ούτε και στο βιοτικό επίπεδο είμαστε Ευρωπαίοι. Δεν συμφωνώ με την Ευρώπη των δυο ταχυτήτων.

  • Ο Έλληνας είναι εχθρός της πειθαρχίας και του κανόνα;

Δεν θα ήμασταν Έλληνες αν αγαπούσαμε την πειθαρχία και τον κανόνα. Δεν μπορούμε να μπούμε σε καλούπια. Γι’ αυτό μας αγαπούν κι έρχονται στην Ελλάδα. Ο ήλιος, ο αέρας, η ελευθερία που γεννά αυτή η χώρα δεν μας επιτρέπει να γίνουμε στρατιωτάκια.

  • Τι λείπει από τον Έλληνα σήμερα;

Η αγωνιστικότητα που έχει δείξει στο παρελθόν τις κρίσιμες στιγμές της χώρας μας.

  • Η «ενωμένη» Ευρώπη θα επιβιώσει;

Πιστεύω πως γρήγορα θα δούμε κάτι νέο να γεννιέται. Είμαστε ένα ηφαίστειο που κοχλάζει. Κανείς λαός δεν θα αντέξει το σφίξιμο του ζωναριού . Κάποια στιγμή θα γίνει η έκρηξη.

  • Η γυναίκα σήμερα στην Ελλάδα είναι ίση με τον άνδρα;

Όταν η γυναίκα εργάζεται , είναι νοικοκυρά, μεγαλώνει παιδιά δεν μπορεί να είναι ίση με τον άντρα παρά τις προσπάθειες που γίνονται από τους νέους ανθρώπους να βοηθούν μέσα στο σπίτι σε πολλά θέματα.

  • Ποιο είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό σας στοιχείο;

Πρώτα η υγεία για να μπορούμε να χαιρόμαστε την οικογένεια και τις μικροχαρές της ζωής

  • Η οικονομική κρίση πιστεύετε ότι θ’ αλλάξει την κοινωνία μας και προς ποια κατεύθυνση;

Μέχρι τώρα είμαι απαισιόδοξη για την αλλαγή της κοινωνίας. Μετά από 7 χρόνια κρίσης πότε θα περιμένουμε να φανεί αν έχει σκοπό να αλλάξει κάτι. Μακάρι να κάνω λάθος.

  • Πιστεύετε ότι θα έρθει κάποια στιγμή που η χώρα μας θα ζει χωρίς τις ξένες εξαρτήσεις;

Μόνο αν το αποφασίσει δυναμικά ο λαός θα γίνει κάτι τέτοιο. Δεν ξέρω κατά πόσο είναι προετοιμασμένος να μην έχει κάποιο αφέντη στο κεφάλι του.

  • Τι ήταν εκείνο που σας οδήγησε στη συγγραφή;

Τρεις άνθρωποι με οδήγησαν στην μαγεία της συγγραφής. Μεγάλωσα, γαλουχήθηκα στο σπίτι του Δασκάλου μου και Ποιητή Γιάννη Κουτσοχέρα. Από δέκα χρονών διάβαζα, μάθαινα τα ποιήματα του, του τα απήγγειλα. Ήταν χαρά μου να πηγαίνω σπίτι του και να μιλάμε για βιβλία. Δεν θυμάμαι να έπαιξα ποτέ με κούκλες. Δεύτερος, ο θείος μου, ο πρώην υπουργός Γιώργος Παπαδημητρίου που όποτε πήγαινα σπίτι του τον έβλεπα να γράφει. Και το τρίτο πρόσωπο είναι η νονά μου που μου έμαθε να διαβάζω λογοτεχνία. Δεν θα γλίτωνα λοιπόν εγώ από αυτό το μικρόβιο. 15 χρονών έγραψα το πρώτο μου μικρό μυθιστόρημα μετά από ένα ταξίδι στο Νταχάου. Νιώθω ότι η συγγραφή θα με «ταλαιπωρεί» για πολλά χρόνια ακόμη. Κι εγώ θα ταλαιπωρώ εσάς τους αναγνώστες…. Επτά πνευματικά παιδιά δημιουργήθηκαν μετά από πολύμηνες ή πολύχρονες εγκυμοσύνες… Πιο πολύ με παίδεψαν αυτές οι εγκυμοσύνες παρά των παιδιών μου που με στηρίζουν σε κάθε συγγραφικό μου ταξίδι.

  • Σας απασχολεί η γνώμη των κριτικών;

Αν είναι καλοπροαίρετη, καλοδεχούμενη. Έτσι διορθώνομαι για το επόμενο βιβλίο μου.

  • Τι είναι εκείνο που μπορεί να ενσαρκώσει την ελπίδα του αύριο;

Η επιστροφή της νεολαίας στην χώρα μας. Έφυγε το καλύτερο και πιο παραγωγικό κομμάτι γιατί η Ελλάδα το έδιωξε και πρέπει άμεσα να επανορθώσει. Τα διδακτορικά και τα πτυχία μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν εδώ. Ακόμη να γυρίσει ο κόσμος στην περιφέρεια, στα νησιά μας, να έχουμε ξανά πρωτογενή παραγωγή. Έτσι δεν θα έχουμε ανάγκη να είμαστε εξαρτώμενοι από κανένα. Να στηριχτούμε στις δυνάμεις μας.

  • Τελικά, τι είναι η ζωή;

Τι άλλο από ένα συνεχόμενο Αγώνα;

Δημοσιεύθηκε στο TIMENEWS