Η Τραπεζούντα, η κυρά, Βασίλισσα κι αφέντρια
χιλέχρονος νοικοκυρά και πάντα νέϊσα νύφε,
δοξασμέντσα και ξακουστή κι ελεύτερη και σκλάβα,
… τα μαλλία τς εξάσπρισαν, τ’ ομμάτια τς εθολώθαν
την ώραν ντο εντίκρεσεν ατόσα… καμονάντας…
Μαύρα εφόρνεν λώματα, μαύρον μαντήλ’ ‘ς σ’ ωμία τς
μαύρον ζωνάρ’ ‘ς σην μέσεν ατς, και κόκκινα σαντάλια…
Εγκαλιάστεν ατς ουλουνούς, με την ψην και τ’ ομμάτια,
κι αμίλετοι κι εκείν’ κι Ατέ, ‘ς σα κάστρια ανεφόρτσαν.
Εποίκαν τόπον, ένοιξαν κι Εκείνε εμπροδέβεν,
ψηλή, λεγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη…
(Στίχοι από το τραγούδι Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ του Φίλωνα Κτενίδη)
Με την Τραπεζούντα, την ωραιότερη πόλη του Πόντου, την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών, το τελευταίο καταφύγιο του Ελληνισμού καταπιάστηκε ο συγγραφέας Θοδωρής Δεύτος. Την Τραπεζούντα που ιδρύθηκε το 756 π.χ. για πρώτη φορά από Ίωνες αποίκους. Που έζησε δόξες, καταστροφές, τιμές και θυσίες, αλλά έμεινε και στάθηκε Ελληνική επί 2678 χρόνια μέχρι το 1922 όταν και αναγκάστηκε ο Ελληνισμός της να καταφύγει στην Ελλάδα. Την πόλη την στάλισαν όλοι και όλες οι εποχές με διαφορετικά κτίσματα. Στην παρακμή της, τον 19ο αιώνα είχε μόνο 4200 οικογένειες. 1200 οικογένειες ήταν Ελληνικές, 500 Αρμενικές και 180 αρμενοκαθολικές, 20 διαμαρτυρόμενες, 2100 Περσικές, Ευρωπαικές και Οθωμανικές. Μαζί με τα προάστιά της είχε περίπου 31000 κατοίκους, δηλαδή 6500 οικογένειες. Είχε 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία Δημόσια, δύο Παρθεναγωγία, την Ελληνική Σχολή (Φροντιστήριο) και άλλα ιδιωτικά Σχολεία.
Δεν είμαι Πόντια,όμως έζησα και μεγάλωσα μαζί τους, στα αυτιά μου ηχούν ακόμη οι ιστορίες τους. Από μικρή, στο θερινό σινεμά της γειτονιάς, τα Αστέρια, καθόμασταν και βλέπαμε ταινίες του Ξανθόπουλου και δακρύζαμε από το δράμα του Ποντιακού λαού. Σαν να ποτίστηκε το αίμα μου και αναμίχθηκε με αυτού του λαού. Άκουγα ιστορίες από τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας το πώς περνούσαν εκείνα τα χρόνια. Με τα σχολεία και τον πολιτισμό τους. Νοικοκύρηδες που ήρθαν στην Ελλάδα και έχασαν τα πάντα. Και ξαναζωντάνεψαν μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου.
“Η άτακτη αποχώρηση του Ρωσικού στρατού από την πόλη προκαλεί πανικό, κι έτσι η οικογένεια η οικογένεια του γνωστού μεγαλέμπορου σιτηρών και καπνών Λάμπου Κυριακίδη αποφασίζει να εγκαταλείψει την Τραπεζούντα κακήν-κακώς. Η εγγονή του Λάμπου, η Πινίτσα, έχει δύο μικρά παιδιά και μπροστά στον φόβο του αφανισμού, αποφασίζει να αφήσει το ολίγων μηνών αγοράκι της, στον Τούρκο υπηρέτη, τον Χασάν, με την ελπίδα ότι αργότερα θα επέστρεφε να το πάρει. Η οικογένεια μοιράζεται, άλλοι έρχονται στην Ελλάδα και άλλοι περνούν στην Γεωργία.
Η μοιρασμένη οικογένεια Κυριακίδη περνά πολλές δοκιμασίες, εδώ κι εκεί. Στην Ελλάδα η κατάσταση μετά την Μικρασιατική καταστροφή είναι άθλια, αλλά και στην Ρωσία, τα δεινά που περνούν οι μειονότητες από το νέο καθεστώς, δεν είναι λίγα. Στην Ελλάδα έχει φτάσει η Πινίτσα με το δυόμιση χρονών κοριτσάκι της και η γιαγιά Θεοφρονία, ενώ στη Ρωσία, ο γιος της οικογένειας ο Ιεροκλής με την οικογένεια του. Ο πόνος για το μωρό που έμεινε πίσω, αγιάτρευτος, αξεπέραστος, αλλά έπρεπε να αγωνιστούν, να ζήσουν, με το όραμα πάντα να επιστρέψουν να το βρουν και να το πάρουν.Από τα χρώματα και τα αρώματα της Τραπεζούντας ως τους προσφυγικούς καταυλισμούς της Κατερίνης, της Νέας Σάντας, τις περιπέτειες στο Σοχούμι, την εξορία στον Καύκασο, την αναγκαστική μετανάστευση στο Μόναχο και το λυτρωτικό ταξίδι της επιστροφής.”
Η πορεία στο άγνωστο για την οικογένεια του μεγαλέμπορου σιτηρών Λάμπου Κυριακίδη, είναι μια ιστορία μέσα στην πραγματική ιστορία, που θα σας συνεπάρει.
Ο συγγραφέας μέσα από τα βιβλία του μεταφέρει τις αγωνίες και τις απογοητεύσεις που νιώθει ο κάθε Έλληνας καθημερινά. Μιλά για τις δεκάδες «προδοσίες», τις πίκρες και το αίμα που το έθνος των Ελλήνων στην μακραίωνη ιστορία του έχυσε, τις δοκιμασίες και τα δεινά που δοκίμασε, μέχρι σήμερα.
Μέσα από το βιβλίο ξεπηδούν εικόνες όπως οι φάλαγγες θανάτου και οδηγούνται στα βαθύτερα, ερημικά μέρη της Τουρκίας. Πορείες ατέλειωτες, εκατοντάδων χιλιομέτρων. Ελάχιστοι επιζούν, για να υποστούν δεινότερες ταλαιπωρίες. Ο «Λευκός θάνατος» παραμονεύει σε κάθε βήμα. Βλέπουμε τις καταδίκες – παρωδίες και τους απαγχονισμούς. Τις βίαιες εκτοπίσεις με μια μόνο κατάληξη, τον θάνατο, αφού στην πορεία οι εκτοπιζόμενοι δέχονται τις επιθέσεις των Τσετών οι οποίοι επιδίδονται σε ομαδικές σφαγές, κατακαίουν ολόκληρα χωριά, αρπάζουν περιουσίες, τις πωλούν στους δικούς τους και επιστρέφουν για νέο «πλιάτσικο».Κάθε βουνό γίνεται νέος Γολγοθάς.Κάθε κοιλάδα του Πόντου, γίνεται τάφος ομαδικών σφαγών. Εγκατέλειψαν την προγονική γη. Αναζήτησαν την σωτηρία στην αγκαλιά της μητρικής γης, της μητροπολιτικής Ελλάδας. Αλλά κι αυτή την βρήκαν πληγωμένη και διελυμένη!Κεντρικό πρόσωπο στο βιβλίο είναι η γιαγιά Θεοφρονία. Μια πραγματική Πόντια που η δύναμή της είναι καταλυτική.
Ο συγγραφέας τη τοποθετεί σε κυρίαρχο ρόλο γιατί μια γιαγιά πάντα συνδέει με το παρελθόν, με τη ρίζα που λένε οι Πόντιοι. Αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο χτες και το αύριο, στις δυσκολίες και την ελπίδα. Είναι η δύναμη και η πείρα, η γνώση και η σιγουριά, είναι το αποκούμπι στα δύσκολα! Στο βιβλίο ξεδιπλώνεται ακόμη με τα καλύτερα χρώματα ένας Τούρκος, ο Χασάν, που φανερώνεται διαρκώς να αναδεικνύει το μεγαλείο των Ελλήνων. Μη ξεχνούμε από τις διηγήσεις των Ποντίων γιαγιάδων ότι πολλοί Τούρκοι έκλαιγαν όταν έφευγαν οι Έλληνες από την Τραπεζούντα και την Πόλη γιατί αναγνώριζαν την ανωτερότητα και την προσφορά των Ελλήνων στον τόπο εκείνο.
Ο Θεόδωρος Ι. Δεύτος γεννήθηκε στο Περιστέρι Πωγωνίου Ιωαννίνων το 1957. Αποφοίτησε από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1980 και, στη συνέχεια, δίδαξε σε φροντιστήρια έως το 1987, οπότε και διορίστηκε στη δημόσια εκπαίδευση, την οποία υπηρετεί μέχρι σήμερα.
Εμφανίστηκε στα γράμματα το 2004, με το λαογραφικό βιβλίο “Ο ηπειρώτικος γάμος,” ενώ το 2006 εξέδωσε το ιστορικό μυθιστόρημα Μη ρωτάς γιατί (1947-1956).Ακολούθησαν:
“ Σμύρνη συγνώμη’’ το 2008 ( ιστορικό μυθιστόρημα), εκδ. Καστανιώτη,
‘’ ΜΗΠΩΣ ΑΓΑΠΗΣΑ ΛΑΘΟΣ ΠΑΤΡΙΔΑ ? ’’το 2011 ( ιστορικό μυθιστόρημα),εκδ. Μπουκουμάνη .
Από το 2002 είναι πρόεδρος της Ένωσης Ηπειρωτών Ιλίου. Στις δημοτικές εκλογές του 2006 εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος στο δήμο Ιλίου, και είναι αντιπρόεδρος του πολιτιστικού οργανισμού του δήμου. Είναι παντρεμένος και έχει δύο κόρες.
Με ευκαιρία λοιπόν της έκδοσης του βιβλίου του Θοδωρή Δεύτου “Τραπεζούντα, το διαμάντι της Ανατολής”, η Ένωση Ποντίων Πιερίας και οι Εκδόσεις Ωκεανός διοργανώνουν εκδήλωση την ερχόμενη Κυριακή 31 Ιανουαρίου και ώρα 12 το μεσημέρι στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ένωσης Ποντίων (Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθου 13 (πίσω από το πάρκο Κατερίνης). Θα μιλήσει ο φιλόλογος-συγγραφέας Όμηρος Ξενίδης ενώ η Μαρία Αραβίδου θα διαβάσει εποσπάσματα. Συμμετέχει η χορωδία της Ένωσης Ποντίων Πιερίας.