Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη
«Η μοναδική μας πατρίδα είναι οι άνθρωποι που αγαπάμε».
Ένα πολύ ωραίο αναγνωστικό ταξίδι έζησα διαβάζοντας το «Φλόγα και Άνεμος» του συγγραφέα Στέφανου Δάνδολου, από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ο συγγραφέας μετά το μυθιστόρημα «Ιστορία χωρίς όνομα», με πρωταγωνιστές την Πηνελόπη Δέλτα και τον Ίωνα Δραγούμη, έρχεται να μας γνωρίσει το φλογερό και θυελλώδες ζευγάρι. Την Κυβέλη που ήταν η φλόγα και τον Γιώργο Παπανδρέου, που ήταν ο άνεμος. Ένα μυθικό ζευγάρι του προηγούμενου αιώνα που ο κόσμος αγάπησε, κατέκρινε, αλλά και ζήλεψε, για τη δύναμη της ψυχής του να ζήσει τον έρωτα, χωρίς να δώσει λογαριασμό στους συντηρητικούς Έλληνες και τα κουτσομπολιά. Πώς όμως να γράψω τη γνώμη μου γι αυτό το βιβλίο, ασυγκίνητη, σε λίγες αράδες, αφού μεγάλωσα σε μια πολιτική οικογένεια που το όνομα Παπανδρέου δέσποζε στη ζωή της; Αφού, από μικρή άκουγα ιστορίες για τον βίο και την πολιτική στάση τους; Ο θείος μου, Γιώργος Παπαδημητρίου, ήταν δίπλα του σε όλο τον Ανένδοτο, σε όλες του τις περιοδείες. Αφοσιωμένος μέχρι την τελευταία του στιγμή. Πιστός του και στην αποστασία όταν του έδιναν εφτά εκατομμύρια για τον προδώσει και τα αρνήθηκε. Ήταν ο τελευταίος που τον είδε στο Καστρί, μεταφέροντας τον μια κασέτα του Ανδρέα. Κι όταν ο ίδιος ήταν αρχηγός του ΠΑΚ Εσωτερικού, κυνηγημένος από τη δικτατορία, κυκλοφόρησε στην κηδεία το μήνυμα του ΠΑΚ: «Ο Γιώργος Παπανδρέου πέθανε πολεμώντας τη δικτατορία και μέσα από το φέρετρο». Μου φάνηκαν λοιπόν τόσο οικεία όλα αυτά που έγραψε για τον πολιτικό Γιώργο Παπανδρέου…. Αυτό που με κράτησε άσβηστο το ενδιαφέρον μέχρι τέλους είναι όλο το ερωτικό παιχνίδι τους.
Η Κυβέλη δε μπορούσε να τον τιθασεύσει, ήταν το άπιαστο όνειρο για εκείνη. «Μπορείς να χωρέσεις τον άνεμο σε ένα καλούπι; Να τον φέρεις στα μέτρα σου; Όχι, ο άνεμος σε μεθάει, φαντάζει υπέροχος, σαγηνευτικός, και μυστηριώδης. Αλλά δεν γίνεται ποτέ απόλυτα δικός σου» Αλλά και ο Γιώργης της, όπως τον αποκαλούσε, δε μπορούσε χωρίς τη φωτιά, πού όταν ήταν μακριά της πάγωνε και κοντά της καιγόταν. Οι εμβληματικές τους φυσιογνωμίες στην Τέχνη και την Πολιτική, που σφράγισαν ανεξίτηλα τη χώρα, έρχονται μέσα από τις 571 σελίδες, να μας ταξιδέψουν στα δικά τους μυστικά μονοπάτια, στον ολοκληρωτικό έρωτα τους, χωρίς να απουσιάζουν φυσικά τα ιστορικά γεγονότα. Ένας δυναμικός Γιώργος Παπανδρέου που συνέδεσε το όνομα του, με τα τρεις χιλιάδες διακόσια σχολεία που κτίστηκαν τότε αλλά και με μία ευρύτατη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με τη δωρεάν Παιδεία, με το κτίσιμο του Εθνικού Θεάτρου αλλά και πολλά άλλα που δε θα μας χωρούσαν σελίδες να αναφέρουμε. Κι όμως: «Πώς έφτασε να γίνει πρωθυπουργός ένα τέτοιο πλάσμα; Ήταν ο ποιητής που πάλεψε αλύπητα με τους μικρόψυχους, αξιολύπητους ανθρώπους, επειδή αγαπούσε την ανθρωπότητα, επειδή πίστευε σ’ αυτήν, επειδή την ήθελε». Του άρεσε να ονειρεύεται μια Ελλάδα που να παράγει πολιτισμό. «Τι θέλουμε εμείς; Ένα κόσμο πολεμοκάπηλων ή μια κοινωνία ελεύθερη να ονειρεύεται; Το Ελληνικό κράτος παράγει πολιτισμό, όχι μελανοχίτωνες, Αδόλφους και φασιστικές νεολαίες» Ο συγγραφέας, έχοντας στην εργαλειοθήκη του τις ανέκδοτες επιστολές που του εμπιστεύτηκε η δισέγγονη της Κυβέλης, η Βαλεντίνη Ποταμιάνου αλλά και άλλο πλούσιο αρχειακό υλικό, μαρτυρίες, βιβλία, που αφορούσαν την εποχή, έστρωσε ολόκληρο χαλί, τοποθετώντας του τις ψηφίδες μια-μια και αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές του ζευγαριού. Ζωντανεύει τόσο συναρπαστικά την εποχή του θεάτρου που ένιωσα πως ήμουνα παρούσα σε όλες τις παραστάσεις τους. Έχει την ευχέρεια να συνδυάζει την ιστορία με τον μύθο, να βάζει ήρωες ως σφήνες για να κάνει τη πλοκή πιο συναρπαστική. Ήρωες που ούτε θα φανταζόταν ο αναγνώστης πως θα «χωρούσαν» στο μεγάλο ειδύλλιο. Διαμορφώνει χαρακτήρες που θα κερδίσουν την αγάπη, τον οίκτο αλλά και την απέχθεια μας. Πώς αλλιώς να αισθανθεί κάποιος για τους χουντικούς και για όλα όσα προκάλεσαν στον λαό; Πώς κατάφερε αλήθεια να μας αφηγηθεί μια θυελλώδη πορεία μέσα στις τέσσερις μέρες πριν την κηδεία του Παπανδρέου; Αυτή άλλωστε είναι η μαεστρία του. Μας πισωγυρίζει από το 1920 μέχρι το 1968 που έφυγε ο Ποιητής της καρδιάς της, ο άνεμος που παρασέρνει τα πάντα. Μας προτείνει να το διαβάσουμε ως ερωτικό μυθιστόρημα. Είναι εύκολο; Όταν διαβαίνουν στις σελίδες του ο Βασιλικός, η Μερκούρη, ο Ντασέν, ο Γαβράς, ο Υβ Μοντάν, η Σιμόν Σινιορέ, ο Χορχέ Σεμπρούν που έγραψε το σενάριο της ταινίας Ζ, ο Αλέκος Παναγούλης; Όταν γνωρίζεις προσωπικές στιγμές του Χορν, της Κοτοπούλη, του Θεοδωρίδη και του Μυράτ, (πρώτοι σύζυγοι της Κυβέλης), και άλλων ηθοποιών που πρωταγωνίστησαν και ίσως πρόλαβε η γενιά μας; Όλα ως ταινία περνούν από τα μάτια του αναγνώστη και τον συνεπαίρνουν σ’ ένα ανεμοστρόβιλο γεγονότων, που δεν καταλαβαίνει πότε φτάνει στο τέλος του. Μέσα από τις σελίδες του γνωρίζουμε και άλλους ήρωες-δορυφόρους του θυελλώδους ζευγαριού που δρουν και μας συγκινούν ιδιαίτερα. Όπως η Όλγα με τα σμαραγδένια μάτια και ο καθεστωτικός αλλά παγιδευμένος Φώντας που μου άρεσε ιδιαίτερα, η οικιακή βοηθός της Κυβέλης Αγάπη με τον οδηγό της τον Σπύρο, ο πρόωρα χαμένος και αδικημένος Αλέξανδρος Κροντηράς, η δισέγγονη Βαλεντίνη με τον άγνωστο Ελληνιστή από τη Ρουμανία και τον άντρα της Ποταμιάνο, καθώς ο Μιχάλης με τη Φωτεινή, το τραγικό ζευγάρι που θα φέρει κι αυτό την ανατροπή στην πλοκή του μυθιστορήματος. Οι ήρωες μοιράζονται πολλά και δίνουν τα μηνύματα τους στους αναγνώστες. Ο Φώντας Λαμπρόπουλος και ο άγνωστος ηθοποιός Αλέξανδρος Κροντηράς, που θαύμαζαν και οι δυο την Κυβέλη, έχουν ένα πολύ ακόμη δυνατό κοινό σημείο και τους λυπήθηκα. Θα το ανακαλύψετε στην ανάγνωση και θα σας προβληματίσει. Η αγάπη της εξουσίας, η πατρική αναγνώριση και απόρριψη, η επανάσταση, η καταστολή, ο εγωισμός, η εξορία, η φτώχεια, η εγκατάλειψη, η αλαζονεία και η τέχνη, είναι μερικά από τα μηνύματα που δίνουν οι ίδιοι οι ήρωες στους αναγνώστες. Και φυσικά οι άνθρωποι της χούντας που ταλαιπώρησαν τον ελληνικό λαό για εφτά χρόνια. Τους περιγράφει τόσο αληθινούς μπροστά μας, που θα χαιρόμουν να τους έδινα ακόμη ένα χαστούκι. μετά από τόσα χρόνια. Όπως εκείνο, που τους έδωσε ο ελληνικός λαός στην κηδεία του Παπανδρέου. Όμως ο αναγνώστης γνωρίζει την Κυβέλη και ως μάνα. Πέρα από τη φωτιά και τη ντίβα, ήταν υπερπροστατευτική, ευαίσθητη αφού εγκατέλειψε την καριέρα της για χάρη του μικρού Γιωργάκη. Για χάρη του, εγκαταλείπει τον Παπανδρέου, όσο και η στάχτη αναζωπυρωνόταν μέσα της. «Κι αν βλέπεις στάχτη παντού τι χειρότερο μπορεί να έρθει;» Η Κυβέλη που μπροστά στην ασφάλεια και την υγεία του παιδιού της έκανε ένα μεγάλο λάθος, κατ’ εμέ. Θα το μάθετε διαβάζοντας το. Ο συγγραφέας κάνει αναφορά στη Σοφία Μινέικο, που ένα σφάλμα της τον οδήγησε στην αγκαλιά της. Πιο αισθητή είναι παρουσία του γιου του Ανδρέα αλλά και της οικογένειας του μέσα στο μυθιστόρημα. Θα έλεγα πως ο πατέρας και ο γιος Παπανδρέου ήταν και οι δυο άνεμοι στην προσωπική ζωή, γι αυτό υπήρχαν και οι μεγάλες κόντρες μεταξύ τους. Από την ίδια πάστα φτιαγμένοι.
Η βεντάλια του αναγνωστικού κοινού ανοίγει διαβάζοντας το. Θα αγαπηθεί από θεατρόφιλους, από ανθρώπους που θα νοσταλγήσουν εκείνες τις στιγμές, που έζησαν και αγάπησαν τον Γέρο της Δημοκρατίας αλλά κι από αυτούς που τους συνεπαίρνουν οι θυελλώδεις έρωτες. Ως λάτρης του ιστορικού μυθιστορήματος, πάντοτε πίστευα πως οι συγγραφείς έχουν τη δύναμη, μέσα από την πέννα τους, να γνωρίσουν στους αναγνώστες την ιστορία της χώρας, ακόμη και μέσα από τους έρωτες του. Οι αναγνώστριες που επί το πλείστον, δεν αρέσκονται να διαβάζουν ιστορικά βιβλία, πιστεύω πως το «Φλόγα και άνεμος» θα τους κερδίσει. Και ο Στέφανος ο Δάνδολος το κατάφερε άριστα! Καλοτάξιδο να είναι!
«Μόνο ο άνεμος μπορεί να δυναμώσει μια φλόγα και να την κρατήσει για πάντα φουντωμένη»
«Τάκη, το θέατρο είναι ταξίδι. Είναι ένας τρόπος διαφυγής από την πραγματικότητα. Πήγαινε και παίξ’ τους Μολιέρο και κάν’ τους να ξεχαστούν.»