Σήμερα, στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών, φιλοξενούμε τη συγγραφέα και ποιήτρια Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, με αφορμή την ποιητική της συλλογή «Αντανακλάσεις». Θα μιλήσουμε για λογοτεχνία και πολιτισμό και φυσικά για το αγαπημένο της νησί των Κυκλάδων, την Τήνο.
Ρωτάει η Αγγελίνα Παπαθανασίου
Καλησπέρα, κυρία Παπαδημητρίου. Ευχαριστούμε πολύ για τη συνέντευξη που μας παραχωρείτε. Πριν μιλήσουμε για την ποιητική σας συλλογή «Αντανακλάσεις», θα ήθελα να μας πείτε για την επιστολή που σας έδωσε το έναυσμα για να ασχοληθείτε με τη συγγραφή.
Μ.Π.Σ.: Θα ήθελα πρώτα να σας ευχαριστήσω για τη φιλοξενία! Μεγάλωσα δίπλα στον ποιητή Γιάννη Κουτσοχέρα. Πολιτικό, Αγωνιστή της Δημοκρατίας και πρέσβη της Unesco. Από την ηλικία των δέκα χρονών διάβαζα την ποίησή του και τότε ήταν που έγραψα το πρώτο ποίημά μου, με αφορμή τα γεγονότα της Νομικής που ένα όργανο της τάξης τον χτύπησε στο κεφάλι και έχασε το μάτι του. Με μύησε στην Ποίηση, συζητώντας ώρες για την ποίηση και τη Δημοκρατία. Μου άνοιξε τον δρόμο στέλνοντας μια επιστολή από το Παρίσι ώστε να συνεχίσω τη γραφή. Ήταν πολύ ενθαρρυντική. Μεγάλωσα μέσα στην πολιτική και κοινωνικούς αγώνες και δεν γινόταν να μην ακολουθήσω αυτόν τον δρόμο.
Συγγραφέας, ποιήτρια, αρθρογράφος. Από πού αντλείτε έμπνευση; Γράφετε συνήθως το καλοκαίρι στο αγαπημένο σας νησί ή μπορεί να εμπνευστείτε από οτιδήποτε;
Μ.Π.Σ.: Το αγαπημένο μου νησί, η Τήνος, πάντα μ’ εμπνέει είτε ποιητικά είτε πεζά. Η αύρα του, η δύναμη που γεννιέται μέσα από το μάρμαρο, η αρμονία και η γαλήνη, οι ανεμόμυλοι, οι ξερολιθιές, οι περιστερώνες, τα πανέμορφα χωριά του, όλα μ’ εμπνέουν. Χειροποίητο νησί το είπε ο Καστοριάδης και δεν είχε άδικο. Αλλά δεν μπορώ να φανταστώ αυτόν τον ευλογημένο τόπο να τον ασχημαίνουν αυτά τα σιδερένια τέρατα, όπως τα αναφέρω στα ποιήματά μου. Συν ότι δεν θα προσφέρουν τίποτε στον τόπο αλλά θα τον ερημώσουν. Γι’ αυτό και στηρίζω τα κινήματα κατά των ανεμογεννητριών. Πιστεύω ότι για να κερδίσουν οι επενδυτές θα τα ισοπεδώσουν όλα. Ακόμα, εμπνέομαι από τα κοινωνικά προβλήματα της χώρας μου. Ναι, μπορώ να γράψω οπουδήποτε, αρκεί να μ’ επισκεφτεί η έμπνευση.
Η ποιητική σας συλλογή «Αντανακλάσεις», που κυκλοφόρησε το 2019, περιλαμβάνει κυρίως ποιήματα που αναφέρονται στην οικονομική κρίση και στα μνημόνια που μας επιβλήθηκαν. Είναι φανερή η πικρία σας, η αγανάκτησή σας για όλη αυτή την κατάσταση. Φυσικά δεν λείπει και η ελπίδα. Αλλά καλύτερα να μιλήσετε εσείς για την ποιητική σας συλλογή στους αναγνώστες μας, καθώς και για το πώς έγινε η επιλογή των ποιημάτων.
Συνέντευξη – Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη
Μ.Π.Σ.: Πιστεύω πως ο Ποιητής πρέπει να βιώνει την κοινωνία και να εκφράζεται μέσα από αυτή. Τα προβλήματά του να γίνουν έκφραση ώστε να του δώσει την ευκαιρία να «ξεκουμπωθεί» και να διεκδικήσει τα αυτονόητα. Πρέπει να υπάρχει η ελπίδα αλλά συγκρατημένη, ώστε να μην υπάρχει επανάπαυση. Τα προβλήματα, εθνικά, εργασιακά, πολιτισμού και παιδείας, περιβαλλοντικά, υπαρξιακά, δυστυχώς διογκώνονται και δεν αφανίζονται.
Στη συλλογή υπάρχουν ποιήματα γραμμένα για την ατομική και συλλογική ευθύνη του λαού μας. Ποιήματα εμπνευσμένα από τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Νίκο Καζαντζάκη, αλλά και από τα προσφυγικά ρεύματα προς τη χώρα μας, από τις ανησυχίες της για τις συνέπειες εγκατάστασης των ανεμογεννητριών στα ελληνικά βουνά και τα νησιά μας. Αλλά υπάρχουν και ποιήματα προσωπικά, αλληλέγγυα, αφυπνιστικά. Η επιλογή ήταν πολύ δύσκολη. Πώς να ξεχωρίσεις από τα εκατό περίπου ποιήματα τόσων γεμάτων χρόνων, τα σαράντα πιο ουσιαστικά για μένα; Αποφάσισα να κάνω επιλογή λίγων ποιημάτων από κάθε ομάδα, με την αμέριστη βοήθεια του φίλου, ηθοποιού και σκηνοθέτη Γιώργου Χανδόλια, που με την απαγγελία του ένιωσα τον δυνατό ή αδύνατο παλμό τους. Συνοδοιπόρος στην έκτη αυτή ποιητική δημιουργία ήταν ο Κατερινιώτης εικαστικός φωτογράφος Παναγιώτης Φτάρας, που αντιλήφθηκε, κατανόησε και κατάφερε με την ευαισθησία και τη γνώση του πάνω στον φακό να δημιουργήσει υπέροχες, ασπρόμαυρες, μινιμαλιστικές φωτογραφίες που ξεχωρίζουν.
Έχετε ασχοληθεί με την ποίηση, το μυθιστόρημα. Υπάρχει κάποιο λογοτεχνικό είδος με το οποίο θα θέλατε στο μέλλον να ασχοληθείτε (παραμύθι, θεατρικό έργο);
Μ.Π.Σ.: Προσπάθησα να δοκιμάσω να γράψω παιδικό, μια ιδέα του γιου μου, αλλά η γραφή μου πήγαινε προς τους ενήλικες. Προτιμώ να δουλέψω αυτά τα δυο είδη που ασχολούμαι, που από μόνα τους είναι αρκετά χρονοβόρα και ψυχοφθόρα. Επειδή γράφω βιβλία με ιστορικές αναφορές, θέλουν έρευνα και πολλές αναγνώσεις ώστε να φτάσει στους αναγνώστες. Έχουμε τόσους αξιόλογους συγγραφείς που τα καταφέρνουν υπέροχα στο παιδικό, σε θεατρικό, σε αστυνομικό… Πιστεύω πως δεν είναι σωστό να εισχωρούμε σε «άλλα χωράφια».
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια τεράστια αύξηση των βιβλίων που εκδίδονται στη χώρα μας, νέοι εκδοτικοί και συγγραφείς εμφανίζονται συνεχώς, ενώ ο αριθμός των αναγνωστών δεν αυξάνεται. Να μην αναφερθώ στην έλλειψη επιμέλειας. Σας ενοχλεί αυτή η κατάσταση; Είστε αισιόδοξη ότι κάτι θα αλλάξει σύντομα;
Μ.Π.Σ.: Πράγματι, το βλέπουμε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων όταν πάμε να αγοράσουμε ένα βιβλίο και πελαγώνουμε στην επιλογή. Δυστυχώς οι αναγνώστες δεν αυξάνονται. Είμαστε περισσότεροι οι συγγραφείς από τους αναγνώστες. Οι περισσότεροι που έχουν γράψει κάτι ονειρεύονται να το δουν μια μέρα στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Υπάρχει μια ματαιοδοξία, μια μικρή ωραία ζήλια και είναι φυσικό. Μήπως όμως αυτή η ματαιοδοξία έδωσε την ευκαιρία να δημιουργηθούν νέοι εκδοτικοί οίκοι αφού οι ήδη υπάρχοντες δεν δέχονται τα κείμενά τους; Δεν το κρύβω, κι εγώ έχω στείλει όπως και πολλοί γνωστοί συγγραφείς τα πρωτόλειά τους και δεν έτυχαν αποδοχής. Το θέμα είναι αν αυτοί οι οίκοι γνωρίζουν τον χώρο, αν κάνουν επιμέλεια τα βιβλία ή τα εκδίδουν αβλεπεί με μόνο σκοπό το κέρδος. Η επιμέλεια πιστεύω πρέπει να είναι απαίτηση του συγγραφέα και όρος απαράβατος στο συμβόλαιο. Πρέπει να ξέρουν κάποιοι εκδότες πως το βιβλίο είναι πολιτιστικό προϊόν κι όχι εμπορικό αγαθό. Ο κάθε οίκος πρέπει να σέβεται τον συγγραφέα, γιατί η επιχείρηση καλώς ή κακώς εξαρτάται μόνο απ’ αυτόν. Πιο παλιά νομίζω πως υπήρχε αυστηρή επιλογή στο ποια βιβλία θα εκδοθούν, ακόμα και στα αυτοεκδιδόμενα. Υπάρχουν φυσικά και μικροί εκδοτικοί οίκοι που έχουν άριστη επιμέλεια και έχουν εκδώσει μικρά διαμάντια. Πιστεύω όμως πως πρέπει να μπει κι ένα φρένο. Στην Ευρώπη υπάρχει μια επιτροπή από το υπουργείο ή τον δήμο με αξιόλογους λογοτέχνες ώστε να κρίνουν τα βιβλία και μετά τα χρηματοδοτούν. Που θα πληρωθεί ο συγγραφέας όταν επισκεφτεί σχολεία ή δημοτικές βιβλιοθήκες. Όλοι κρινόμαστε κάθε στιγμή από τους αναγνώστες. Πιστεύω πως για να επικρατήσεις στον χώρο, η πένα πρέπει να ματώσει. Ο συγγραφέας είναι ταγμένος στον σκοπό που επέλεξε.
Ναι, μ’ ενοχλεί, αλλά συγχρόνως είμαι πολύ αισιόδοξη γιατί βλέπω νέες ομάδες όπως η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης που γράφουν πολύ ξεχωριστά βιβλία, υπάρχει σοβαρότητα, κάνουν συλλογικές εκδόσεις και εκδίδουν πολιτιστικά έντυπα. Πιστεύω πως θα τραβήξουν μπροστά. Έχουμε ανάγκη τη γραφή τους, που είναι αρκετά δυνατή, φρέσκια, και θέλω πραγματικά να τους στηρίξω. Μάλλον πρέπει να αναθεωρούμε συχνά τις επιλογές ανάγνωσης, να αναζητούμε το διαφορετικό και να μη φοβόμαστε την κάθε αλλαγή, γιατί αλλιώς θα βαλτώσουμε.
Μετά την οικονομική κρίση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον κορωνοϊό. Χάνουμε συνανθρώπους μας, ασφυκτιούμε οικονομικά και ψυχολογικά. Πώς βιώνετε αυτούς τους περιορισμούς; Είναι μια ευκαιρία αυτή η απομόνωση για να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι;
Μ.Π.Σ.: Ο εγκλεισμός είναι μια αλήθεια. Μ’ ενοχλεί όμως που τα βιβλιοπωλεία ανοιγοκλείνουν -μακάρι να μη γινόταν συνωστισμός-, που τα θέατρα παραμένουν κλειστά τόσους μήνες. Λυπάμαι για όλους τους καλλιτέχνες ή για τον κόσμο που η δουλειά τους είναι εξαρτώμενη από την Τέχνη και βιώνουν ίσως την ανεργία. Ο Πολιτισμός νομίζω πως είναι το μεγάλο θύμα του κορωνοϊού. Δεν ξέρω τι θα ακολουθήσει μετά το τέλος του κορωνοϊού και πόσο μακριά θα μας πάει αυτό το μετά. Ποιο θα είναι το μέλλον των βιβλιοπαρουσιάσεων, αν θα έχουμε συνηθίσει έναν άλλο τρόπο σκέψης, αν επιβληθούν οι διαδικτυακές παρουσιάσεις και χάσουμε την επαφή μας. Ναι, λυπάμαι που χάθηκαν και χάνονται τόσες ζωές καθημερινά. Λυπάμαι που η εστίαση βάζει λουκέτο. Ανησυχώ για το μετά. Προσωπικά έχω να βγω έξω τρεις μήνες. Δεν θέλω να βγω, για να τελειώνουμε μια ώρα αρχύτερα. Ξέρω πως τα νοσοκομεία δεν είναι στελεχωμένα, πως όλα παραπαίουν. Με πολλές συνέπειες και στην ψυχολογία μας. Σώμα και ψυχή είναι αλληλένδετα. Πώς όμως θα ξαναβγώ γρήγορα στους δρόμους να διεκδικήσω τα αυτονόητα αν αρρωστήσω; Πώς θα πάω στο αγαπημένο μου νησί αν δεν προσέξω τώρα; Συμβιβάστηκα και βρήκα ευκαιρία ν’ ασχοληθώ επίμονα με τη γραφή και την ανάγνωση, διώχνοντας από τη σκέψη μου τον αρνητισμό. Δεν βλέπω τηλεόραση κι ακούω μουσική. Ναι, είναι τώρα η ευκαιρία να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Είμαστε όμως δυνατοί να το πετύχουμε; Δεν πρέπει να του κάνουμε το χατίρι του κορωνοϊού να μας ρίξει. Αυτό λέω πεισματικά στον εαυτό μου.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Μ.Π.Σ.: Ήδη βρίσκεται σε επιμέλεια το τρίτο μου μυθιστόρημα, πάλι με ιστορικές αναφορές, που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, από τις Eκδόσεις Άπαρσις. Έχω τελειώσει τα κείμενα του Ημερολογίου Καραντίνας μαζί με άλλες δυο δημιουργούς, βασισμένα σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες του συνεργάτη μου Παναγιώτη Φτάρα από εικόνες της καραντίνας στην πόλη μου. Επεξεργάζομαι και άλλα διάφορα που υπάρχουν στο συρτάρι του υπολογιστή, αλλά δεν έχουν πάρει ακόμη την τελική μορφή ώστε να ανακοινωθούν.
Λίγο πριν ολοκληρώσουμε τη συνέντευξη, θα θέλατε να μας προτείνετε κάποιο βιβλίο ή βιβλία που διαβάσατε πρόσφατα και ξεχωρίσατε;
Μ.Π.Σ.: Είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσω βιβλία Ελλήνων συγγραφέων που τους παρακολουθώ χρόνια. Έχω γράψει τη γνώμη μου στο Bookia για τα περισσότερα που μου άρεσαν. Θα προτείνω μια τριλογία που διάβασα το καλοκαίρι και με ταρακούνησε. Επίκαιρη και συγκλονιστική, η «Ευτοπία» της Άννης Παπαθεοδώρου από την Άνεμος Εκδοτική. Το πριν, το τώρα και το μετά της παγκοσμιοποίησης. Είναι προφητικό, ανήκει στη φανταστική λογοτεχνία, αλλά πολλά απ’ αυτά που γράφονται τα βιώνουμε στις μέρες μας. Αν έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας και τον κορωνοϊό ένα χρόνο τώρα, θα μας καταπλήξει. Μπορώ να πω πως σοκαρίστηκα διαβάζοντάς το.
Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και σας εύχομαι καλή δημιουργική συνέχεια.
Μ.Π.Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την ενδιαφέρουσα κουβέντα αλλά και για την προσφορά σας στον Πολιτισμό μέσα από τη σελίδα σας «Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών».