Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη
Οι «Ασάλευτες νύχτες» έρχονται από τις εκδόσεις Άπαρσις μετά το βιβλίο της «Οδός Ελιγμών», από τις ίδιες εκδόσεις. Πάντοτε θαυμάζω τους συγγραφείς που μπορούν να γράφουν σε μικρή φόρμα και να κλείνουν σε μια σελίδα τα νοήματα τους. Γι’ αυτή την αφαιρετική ικανότητα ήθελα να μιλήσω από μια νέα συγγραφέα που μπήκε δυναμικά στον χώρο του βιβλίου. Μια συζήτηση για τα βιβλία της αλλά και για τις ανησυχίες της στο τι μέλλει γενέσθαι στην ελληνική λογοτεχνία επεδίωξα μαζί της.
Μαρία Φουσταλιεράκη ποιες είναι οι ασάλευτες οι νύχτες; Πώς εμπνεύστηκες τον τίτλο;
Οι ασάλευτες νύχτες είμαστε εμείς· ο εσωτερικός μας κόσμος. Το πώς αντιδρά η ψυχή μας σε κάθε εξωτερικό ερέθισμα. Η λέξη ασάλευτη έχει διττή σημασία για μένα:ασάλευτοι και «παγωμένοι» στεκόμαστε απέναντι σε ένα δυσάρεστο ή οδυνηρό γεγονός αλλά, επίσης, ασάλευτοι στεκόμαστε για να παγώσουμε, να παρατείνουμε στον χρόνο μια όμορφη στιγμή ή ένα θετικό συναίσθημα και να τα απολαύσουμε περισσότερο. Μου θυμίζει το ανέκδοτο που λέει πως οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν συχνότερα στην εκκλησία όταν γερνούν για να εξομολογηθούν τις αμαρτίες τους αλλά για να τις αναπολήσουν με την ησυχία τους. (γέλια)
Υπάρχουν προσωπικά βιώματα σε κάποια από τα διηγήματα;
Ναι, σε αρκετά διηγήματα η αφορμή για να γεννηθούν υπήρξε μια δική μου προσωπική εμπειρία ή ενός κοντινού μου ανθρώπου. Δεν είναι, όμως, καθαυτό βίωμα. Στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι μυθοπλασία γιατί η μυθοπλασία μάς δίνει την πολυτέλεια και τη δυνατότητα να αλλάξουμε την έκβαση και να δώσουμε μια διαφορετική οπτική· ίσως και μια εξιλέωση ή μια απενοχοποίηση.
Στο διήγημα «Ψυχιατρική κλινική» ο αναγνώστης ταράζεται με τη φράση «Παράξενο να μη σε θυμάται κανείς….». Μέσα της κλείνεται όλη η τραγικότητα της ζωής. Πού πάμε ως κοινωνία;
Με ταράζει πολύ η σκέψη πως κάποιος μπορεί να χάσει τη μνήμη του και να μην θυμάται τα αγαπημένα του πρόσωπα. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους φόβους μου αυτός. Πολύ χειρότερο, όμως, είναι να σε ξεχνούν οι άλλοι. Πόση ερημιά και πόση ματαίωση της ανθρώπινης ύπαρξης κρύβεται μέσα σε αυτό. Όσο μεγαλώνουμε τόσο περιορίζουμε τον κύκλο των ανθρώπων που συναναστρεφόμαστε και κλεινόμαστε όλο και περισσότερο στον εαυτό μας. Το βλέπω και σε μένα· όσο μεγαλώνω γίνομαι πιο «κλειστή» και με κουράζουν οι άνθρωποι. Από μια ανούσια έξοδο, για παράδειγμα, προτιμώ να μείνω στο σπίτι και να διαβάσω ένα βιβλίο. Δεν ξέρω αν αυτό είναι το τίμημα της ενηλικίωσης· η διαπίστωση, δηλαδή, πως πορευόμαστε μόνοι μας και πως ο χρόνος που μας απομένει είναι πολύτιμος για να σπαταληθεί αναίτια.
Γράφεις στο βιογραφικό σου πως είσαι μαχητική φεμινίστρια. Αυτή σου η ιδιότητα πιστεύω πως εκφράζεις στο διήγημα «Μια λαχτάρα που δεν έφευγε», με τη φράση «εγώ παιδί ήθελα ν’ αποκτήσω».Κάποιος αναγνώστης μπορεί να σε ρωτήσει «Δεν είναι λίγο εγωιστικό αυτό μη ρωτώντας το παιδί που θα έρθει»; Τι θα του απαντούσες;
Ο μαχητικός φεμινισμός αφορά τον «πόλεμο» ενάντια στην πατριαρχία, στα πρότυπα και στις στρεβλές απόψεις που μας έχει επιβάλλει. Κυρίως, δε, αφορά τη στήριξη και την ενσυναίσθηση προς το φύλο μας, προς όλες τις γυναίκες· τις οποίες θεωρώ αδερφές μου. Δεν είναι δυνατόν να στεκόμαστε αμέτοχες απέναντι στη βία, στις κακοποιήσεις και στις γυναικοκτονίες που, δυστυχώς, συμβαίνουν όλο και συχνότερα. Σε καμία περίπτωση, όμως, ο φεμινισμός δεν στέκεται απέναντι ή ενάντια στο ανδρικό φύλο. Ξέρεις, η πατριαρχία δεν είναι μόνο ζήτημα των γυναικών, έχει κάνει μεγάλη ζημιά και στους άντρες (τους έχει φορτώσει με ρόλους και ευθύνες που πολλές φορές έρχονται ενάντια στην ανθρώπινη φύση και στην κοινή λογική), οι οποίοι σιγά σιγά αρχίζουν να το συνειδητοποιούν· ειδικά η νεότερη γενιά, ευτυχώς. Όσον αφορά το ερώτημα αν είναι εγωιστικό να φέρνεις στον κόσμο ένα παιδί, όλοι μας δε γεννηθήκαμε από την εγωιστική πράξη των γονιών μας να μας φέρουν στον κόσμο χωρίς να ρωτηθούμε; Στο συγκεκριμένο διήγημα με απασχόλησε το δικαίωμα στη μητρότητα (στη γονεϊκότητα) και πώς αυτό ορίζεται από την πατριαρχία: οπωσδήποτε εντός γάμου, αλλιώς είναι κοινωνικά αποδεκτό.
Έχεις μερικά διηγήματα με σεξουαλικό περιεχόμενο και μάλιστα το επισημαίνεις στον τίτλο για να είσαι «καλυμμένη» θα έλεγα απέναντι στον αναγνώστη. Πιστεύεις πως δεν ξενίζει στο αναγνωστικό κοινό αυτό το λεξιλόγιο; Είναι απαλλαγμένη η ελληνική κοινωνία από ντροπές, σεμνοτυφίες για να τα διαβάσει;
Σε όλα τα διηγήματα που αναφέρονται σε κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση, ή αυτοκτονία, έχω βάλει σχετική επισήμανση. Αυτό δεν το έκανα για να είμαι «καλυμμένη» αλλά από ενσυναίσθηση και σεβασμό απέναντι στις αναγνώστριες (κυρίως). Για μια γυναίκα που έχει βιώσει ένα ανάλογο περιστατικό, ακόμα και ένα διήγημα μπορεί να αποβεί τραυματικό: να την ταράξει, να της ξυπνήσει μνήμες και συναισθήματα που μπορεί να μην είναι σε θέση (ή να μη θέλει)να διαχειριστεί εκείνη τη στιγμή. Στα διηγήματα σεξουαλικού περιεχομένου η προειδοποίηση μπήκε για τους νεαρότερους αναγνώστες μου Δεν ξέρω αν στο σύνολό της η ελληνική κοινωνία είναι απαλλαγμένη από ντροπές και σεμνοτυφίες αλλά σίγουρα είναι εξοικειωμένη στην καθημερινότητά της με το σεξ και με τις λέξεις που το περιγράφουν. Εμένα προσωπικά δεν με ενοχλούν τα ερωτικά κείμενα, ούτε με ξενίζουν οι σεξουαλικού περιεχομένου λέξεις.
Τα διηγήματα «Μέσα στα φαρδιά μου ρούχα» και «Ασάλευτες νύχτες» έχουν πολλά κοινά. Το ένα είναι συνέχεια του άλλου; Μίλησε μας λίγο γι’αυτά;
Το κοινό που έχουν αυτά τα δύο διηγήματα είναι πως μέσα στις Ασάλευτες νύχτες εμπεριέχεται μέρος τής ιστορίας από τα φαρδιά ρούχα. Επίτρεψέ μου, όμως, να μην πω περισσότερα πάνω σ’ αυτό. Οι αναγνώστες μπορεί να ανακαλύψουν και άλλα κρυμμένα μυστικά σε αυτό το διήγημα…
Απόσπασμα από το τελευταίο σου διήγημα, υπάρχει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Το θεωρείς το πιο δυνατό σου διήγημα και τι μπορεί να συμβολίζει η ασημένια σφυρίχτρα;
Δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω ως το πιο δυνατό μου διήγημα αλλά σίγουρα είναι από αυτά που αγαπώ πολύ. Και στο προηγούμενο βιβλίο μου, στο οπισθόφυλλο είχα διήγημα με θέμα τον θάνατο· εκείνο αφορούσε αυτοκτονία. Η διαφορά τους είναι πως σε αυτό, στα Καινούργια παιχνίδια, ο θάνατος δε δείχνει να είναι το οριστικό τέλος. Η ασημένια σφυρίχτρα που κάθε βράδυ ζωντανεύει τα νεκρά παιδιά είναι η παρηγοριά απέναντι στο πιο σκληρό πρόσωπο του θανάτου:εκείνο που αφανίζει παιδιά.
Να θυμίσουμε στους αναγνώστες και το πρώτο σου βιβλίο. «Οδός Ελιγμών», κοινωνικά διηγήματα που πονούν γιατί λένε την αλήθεια. Μια βουτιά σε θέματα που κλείνουμε τα μάτια γιατί δεν έχουμε τη δύναμη να τα αντιμετωπίσουμε. Πιστεύεις πώς όταν οι συγγραφείς ξύνουμε τις πληγές, αλλάζουμε στο ελάχιστο την κοινωνία; Θέλει ν’ αλλάξει η κοινωνία;
Κάθε κείμενο που πραγματεύεται δύσκολα ζητήματα (ερωτική απογοήτευση, ματαιότητα, κατάθλιψη, αποξένωση, δύσκολες σχέσεις με τους γονείς, κακοποίηση, θάνατος κ.ά.) και ταυτιζόμαστε μαζί τους μέσω των βιωμάτων μας, μας θυμίζει πως δεν είμαστε μόνοι. Πως δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε ζήσει κάτι παρόμοιο, και ίσως αυτή η σκέψη να είναι ανακουφιστική ή και λυτρωτική. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να είναι το έναυσμα για να οπλιστούμε με θάρρος και να μιλήσουμε για πράγματα που έχουμε κρυμμένα βαθιά μέσα μας και αιμορραγούν. Όταν η κοινωνία αρχίζει να μιλάει δημόσια και με ειλικρίνεια για τα «δύσκολα», πιστεύω πως αυτό από μόνο του είναι ένα μικρό βήμα αλλαγής. Και να μη θέλει να αλλάξει η κοινωνία, αναγκάζεται αργά ή γρήγορα να το κάνει. Οι καιροί και τα ήθη αλλάζουν, οι απόψεις ανατρέπονται και τα ηνία ‒ευτυχώς‒ τα παίρνει η επόμενη γενιά. Άρα, μοιραία κάτι θα διορθωθεί από τα κακώς κείμενα της προηγούμενης.
Εκτός από την ιδιότητα της συγγραφέως, είσαι και επιμελήτρια βιβλίων. Ποιες πιστεύεις πως είναι οι δυσκολίες της επιμέλειας κι αν σ’ έχει βοηθήσει στη συγγραφή.
Η επιμέλεια κειμένων είναι ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί. Είναι ένα υπέροχο και απαιτητικό επάγγελμα, μου αρέσει πολύ και έχω αφοσιωθεί σε αυτό τα τελευταία χρόνια. Το μεγάλο στοίχημα αυτής της δουλειάς είναι να μην αλλοιώσω το προσωπικό ύφος γραφής του κάθε συγγραφέα αλλά με τις προτάσεις και τις παρεμβάσεις μου, να γίνει όσο το δυνατόν καλύτερο. Στην πραγματικότητα, είμαι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον συγγραφέα και τον μελλοντικό του αναγνώστη, είμαι, δηλαδή, αυτή που θα διασφαλίσει πως το μήνυμα θα φτάσει ολόσωστο στον προορισμό του.
Αυτό που βοηθάει τη συγγραφή είναι το διάβασμα, το διάβασμα, το διάβασμα. Οπότε, ως φανατική αναγνώστρια και επιμελήτρια, διαβάζω πολλές ώρες καθημερινά και έρχομαι σε επαφή με διαφορετικές γραφές, και αυτό βελτιώνει κατά πολύ τη δική μου.
Είσαι ανήσυχο πνεύμα, έχεις μάθει τρεις γλώσσες, ανάμεσα τους και τα περσικά, αλλά είσαι και μάχιμη εθελόντρια. Πιστεύεις κι εσύ πως δε γίνεται να είσαι συγγραφέας αν δε συμμετέχεις στα κοινά ώστε να παίρνεις ερεθίσματα; Αν δεν είσαι ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας μπορείς να πιάσεις τον παλμό της;
Εκτός από τη γλώσσα μού αρέσει να μελετάω και τον πολιτισμό της κάθε χώρας. Είναι εκπληκτικό το πόσες ομοιότητες αλλά και πόσες διαφορές έχουμε. Ελπίζω να καταφέρω να μάθω και άλλες στο μέλλον, αν και όσο μεγαλώνω δυσκολεύομαι να απομνημονεύω γραμματική και λεξιλόγιο.Πιστεύω πως δε γίνεται να θεωρούμαι άνθρωπος αν δε συμμετέχω στα κοινά και αν δε νοιάζομαι για τον διπλανό μου. Όχι για να παίρνω ερεθίσματα (που συμβαίνει αυτό ούτως ή άλλως) αλλά για να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος. Ξέρεις, όταν προσφέρουμε, εμείς έχουμε μεγαλύτερο όφελος, σε σχέση με αυτόν που βοηθάμε. Η ψυχολογική ανταμοιβή είναι τεράστια.
Και για να απαντήσω στο δεύτερο ερώτημα: ναι, σαφώς, αν δεν είσαι ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας δε θα μπορείς να πιάσεις τον παλμό της και άρα να νιώσεις ισότιμο μέρος της. Η κοινωνία είμαστε εμείς ‒κάθε ένας από μας‒ και όχι κάτι αόριστο, μακρινό και ουδέτερο.
Πώς βίωσε δημιουργικά η Μαρία Φουσταλιεράκη την πανδημία;
Η πανδημία ήταν δύσκολη για μένα, όπως και για όλους μας, φαντάζομαι, με τόσο θανατικό και πόνο γύρω μας. Ειδικά, στη διάρκεια της πρώτης καραντίνας φοβόμουν αρκετά, πρόσεχα πολύ και έβγαινα έξω μόνο για τα απαραίτητα ψώνια και για να ταΐσω τις αδέσποτες γατούλες που φρόντιζα στον Εύοσμο. Μετά που βγήκαν τα εμβόλια και εμβολιάστηκα και εγώ, η κατάσταση δεν είναι πλέον τόσο τρομακτική.
Με κάθε ειλικρίνεια σού λέω πως τα βιβλία και οι ταινίες με έσωσαν από τον πανικό και την κατάθλιψη. Επίσης, βρήκα, επιτέλους, χρόνο να μελετήσω σε βάθος έργα κλασικών συγγραφέων και, κυρίως, τη βιογραφία και το έργο του αγαπημένου μου Τζέιμς Τζόις. Άρα, για μένα βγήκε και κάτι καλό από την καραντίνα! Τα βιβλία μάς σώζουν καθημερινά τη ζωή. Δε θα κουραστώ να το λέω αυτό.
Ποια είναι η γνώμη σου για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Παρακολουθώ το Bookia και ενημερώνομαι για νέες και παλιές κυκλοφορίες βιβλίων, καθώς και για παρουσιάσεις. Περισσότερο, όμως, μου αρέσουν οι συνεντεύξεις με τους συγγραφείς ‒ειδικά αυτών που έχω διαβάσει βιβλία τους‒ και μέσα από αυτές προσπαθώ να «ανακαλύψω» και να «διαβάσω» τον συγγραφέα-άνθρωπο πίσω από το έργο του.
Γράφεις στο βιογραφικό σου πως δεν έχεις αποφασίσει τι θα κάνεις όταν μεγαλώσεις. Πιστεύεις πως τότε θα δούμε μια άλλη Φουσταλιεράκη; Κι αν αλλάξεις, θα έχει επίδραση στη θεματογραφία των βιβλίων σου;
Το «ακόμα δεν έχει αποφασίσει τι θα γίνει όταν μεγαλώσει» αναφέρεται στην απόφασή μου να μη μένω στάσιμη. Επιθυμώ να βελτιώνομαι, να μορφώνομαι και να εξελίσσομαι συνεχώς. Κάθε μέρα αλλάζουμε και κάθε μέρα γινόμαστε η καλύτερη δυνατή εκδοχή του εαυτού μας. Με αυτό το σκεπτικό, ναι, προφανώς η αλλαγή θα έχει επίδραση και στη θεματογραφία μου, αφού όσο μεγαλώνω και ωριμάζω, με απασχολούν διαφορετικά ζητήματα. Πιστεύω πως η ψυχική ωρίμαση είναι η ανταμοιβή όταν φροντίζουμε και συμφιλιωνόμαστε με τον εαυτό μας.
Ευχαριστώ Μαρία Φουσταλιεράκη και σου εύχομαι να είναι καλοτάξιδο!
Εγώ ευχαριστώ για την υπέροχη συνέντευξη!