Στην Τήνο, το νησί της πέτρας, της ξερολιθιάς, των περιστεριώνων και των ανεμόμυλων, την πατρίδα που γέννησε τον Χαλεπά, τον Γύζη, τον Λύτρα, τον Φιλιππότη και πολλούς άλλους καλλιτέχνες γνώρισα τη Μαριάννα Κουμαριανού και το νέο της παραμύθι «Γιαννούλης Χαλεπάς - Παραμύθι από μάρμαρο» από τις εκδόσεις Καλέντη. Ένα όμορφο παραμύθι που μπορεί να γράφτηκε για μικρά παιδιά αλλά το απόλαυσα κι εγώ.
Μαριάννα Κουμαριανού, ευχαριστώ για τούτη τη συνέντευξη, για λογαριασμό του Bookia. Μας ενώνει η κοινή αγάπη για τον τόπο, εμπνεόμαστε από αυτόν και δημιουργούμε η κάθε μια από το δικό της μετερίζι. Αφορμή της γνωριμίας μας είναι το νέο σας παραμύθι «Γιαννούλης Χαλεπάς - Παραμύθι από μάρμαρο». Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Εγώ ευχαριστώ για την πρό(σ)κληση να μιλήσω!
Ο Χαλεπάς ήταν μια σκιώδης μορφή για πολλά χρόνια. Άκουγα το όνομά του. Ήξερα για τον «πόνο» του. Τις απαγορεύσεις, τις ταμπέλες. Από την άλλη έβλεπα μια γλυκιά μορφή. Έναν άνθρωπο που τα μάτια του μαρτυρούσαν σοφία και θλίψη. Ομολογώ στην αρχή δίσταζα να ψάξω. Δισταγμό να το πεις; Φόβο; Δεν ξέρω. Κάποια στιγμή ωρίμασε όλο αυτό και παρά τους φόβους όλων των άλλων, θέλησα να δοκιμάσω. Να μάθω και να βρω τρόπο να μεταφέρω αυτό που φαίνεται να βγαίνει από το βλέμμα του στις φωτογραφίες.
Έχετε γράψει ένα ποιητικό βιβλίο ανάμεσα στα εννιά βιβλία σας μέχρι τώρα. Διαβάζοντας το εν λόγω βιβλίο σας είδα ότι η Ποίηση υπάρχει διάχυτη μέσα σ’ αυτό. Ποιο από τα δυο είδη λόγου κυριαρχεί περισσότερο μέσα στην καρδιά σας;
Αν με ρωτούσατε λίγο καιρό πριν, θα έλεγα η ποίηση. Η αφαίρεση της ποίησης. Η χορογραφία και οι εικόνες που δημιουργεί μέσα από την πύκνωση και τους συνδυασμούς των λέξεων πάνω στη σελίδα. Τώρα θα έλεγα το παραμύθι. Ή μάλλον καλύτερα, ο ποιητικός λόγος του έντεχνου παραμυθιού. Κάτι αγγίζει μέσα μου. Τα παραδοσιακά παραμύθια με φέρνουν σε επαφή με ένα τότε που εξερευνώ και προσπαθώ να κατανοήσω. Που αυτό με τη σειρά του με οδηγεί να κατανοήσω αυτό το συλλογικό των ανθρώπων και εμένα ταυτόχρονα.
Είστε μια νέα ηλικιακά δημιουργός αλλά διαβάζοντας κάποιος αναγνώστης το βιογραφικό σας θα δει πώς έχετε ένα πλούσιο βιογραφικό. Από πού αντλείτε τόση δημιουργική ενέργεια;
Ελπίζω να γίνει πλούσιο! Είμαι στην αρχή ακόμα. Δεν ξέρω να απαντήσω. Κάθε φορά που γράφω κάτι, υπάρχει η αγωνία αν θα υπάρξει και επόμενη φορά… Μέχρι στιγμής, η ζωή μού δίνει ανθρώπους και εμπειρίες που αναζητούν να μετουσιωθούν. Γεννούν εικόνες και σκέψεις και θέληση για ζωή και κατανόηση. Περπατάω σε τόπους και γνωρίζω (εντός και εκτός εισαγωγικών) ανθρώπους που μου «μιλάνε» και όλο αυτό κάπως πρέπει να βγει…
Πώς εμπνευστήκατε αυτό το παραμύθι και πώς μπορεί να συγκινήσει ο Γιαννούλης Χαλεπάς τους μικρούς μας φίλους;
Μεγάλο ερώτημα… Για αρχή, η τέχνη του. Αυτό το πηγαίο που έβγαινε από μέσα του. Αυτή η ορμή και γνώση που υπήρχε. Σκοπός μου δεν ήταν να διδάξω κάτι. Ούτε να μιλήσω για την ασχήμια και τη δυστυχία, παρόλο που έζησε μεγάλη δυστυχία. Ήθελα να μιλήσω για το θαύμα της ζωής, που τελικά αποδεικνύεται πιο δυνατό από οτιδήποτε. Από την άλλη, η ζωή του είχε σαφέστατες δυσκολίες. Ούτε αυτό ήθελα να αποσιωπήσω. Προσπάθησα να αποδώσω τη ζωή του, χωρίς να τη χρωματίσω, χωρίς να βάλω χαρακτηρισμούς. Να βρω τις λέξεις που αποδίδουν την αλήθεια, όπως την ένιωσα μέσα από μια μακρά αναζήτηση. Δεν ξέρω. Το πέτυχα;
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς είναι το πέμπτο βιβλίο της σειράς, που εξέδωσαν οι εκδόσεις Καλέντη. Ποια είναι τα μηνύματα που θέλετε να δώσετε μέσα από αυτά στους μικρούς μας αναγνώστες;
Ο τίτλος της σειράς είναι «Μικρές ιστορίες για Μεγάλα γεγονότα». Έχει μια αντίφαση μέσα του. Την ίδια αντίφαση που έζησε ο Χαλεπάς στη διάρκεια της ζωής του. Στο εξωτερικό η φήμη του να εξαπλώνεται, ενώ εδώ η άγνοια των ανθρώπων να οδηγεί στο να τον θεωρούν τρελό. Πώς μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος ανάμεσα σε τέτοιες αντιθέσεις; Πώς οι ίδιοι γονείς που σε μεγάλωσαν και ήθελαν πάντα το καλό μπορούν να γίνουν το μεγαλύτερο τροχοπέδη; Μεγάλα θέματα και ερωτήματα. Τελικά, όμως, τη ζωή τη βρίσκεις παντού! Ανθίζει ακόμα και κάτω από τόσο αντίξοες συνθήκες.
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν μια ιδιοφυΐα που τον δόξασαν στο εξωτερικό αλλά στην Ελλάδα έγινε ο τρελός του χωριού που έσπαγε τα έργα του. Άλλωστε εκείνη την εποχή όλοι οι καλλιτέχνες ήταν τρελοί αφού δεν εκτιμούσαν την τέχνη τους οι γύρω τους συγγενείς και συγχωριανοί. Θέλατε να δώσετε στα μικρά παιδιά ένα μήνυμα πώς αν επιμένουν σ’ αυτό που αγαπούν, μπορούν να τα καταφέρουν ή απλά να τους συστήσετε τον δημιουργό;
Νομίζω είναι όλα. Κανένα δεν αποκλείει το άλλο. Αυτό που λέω στα παιδιά είναι ότι η άγνοια φέρνει λάθος κρίσεις και λάθος αντιδράσεις. Κρίνει και κατηγορεί αυτό που θεωρεί άγνωστο και δεν μπορεί να το εντάξει σε μία νόρμα. Την περίοδο εκείνη, η φτώχεια έφερνε την ανάγκη και τη δράση που θα οδηγούσε στην επιβίωση. Οπότε, μιλώντας για την Ελλάδα, η τέχνη πώς θα έφερνε τον επιούσιο στο πιάτο; Η περίοδος εκείνη ήταν περίοδος πτώχευσης της Ελλάδας. Ποιος θα ασχολιόταν με την τέχνη; Αυτό που θέλω να πω είναι ότι το καθετί που συμβαίνει έρχεται από τον συνδυασμό πολλών παραγόντων. Εμείς βλέπουμε μια συμπεριφορά αλλά αυτή πηγάζει και έχει τη ρίζα της σε πολλά άλλα που συχνά αγνοούμε. Η ανάγκη για δημιουργία στον Χαλεπά ήταν όπως η ανάγκη για οξυγόνο. Ακόμα και χωρίς την μητέρα του που κατέστρεφε ό,τι έφτιαχνε, η ανάγκη του για δημιουργία και η ανέχεια έφερνε ως αποτέλεσμα να καταστρέφει ο ίδιος ό,τι έφτιαχνε για να μπορεί να δημιουργήσει ξανά. Σαν τα παιδιά που χτίζουν με τα τουβλάκια τους κι ύστερα τα γκρεμίζουν για να ξαναχτίσουν… Από τη μία είναι τραγικό, αν σκεφτούμε το μέγεθος και την αξία όσων έχουμε από τα χέρια του, αλλά από την άλλη για τον ίδιο ήταν ζωτικής σημασίας να μη σταματήσει, να μη σταματάει ποτέ.
Η εικονογράφηση του Φίλιππου Φωτιάδη ταιριάζει απόλυτα με το κείμενο. Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας.
Ο Φίλιππος Φωτιάδης έχει πιάσει ακριβώς τον παλμό και το ύφος. Έχει δώσει μορφή στα γλυπτά και στον ίδιο τον Γιαννούλη. Έχει γλυκάνει ακόμα περισσότερο την ήδη γλυκιά μορφή του και έχει δώσει την τραχύτητα όπου το αφήγημα μιλούσε για τις δύσκολες καταστάσεις. Όταν έλαβα τα σχέδιά του, θαύμασα και συγκινήθηκα. Έφερε πολύ περισσότερες εικόνες από το αναγκαίο. Χρειάστηκε να γίνει επιλογή που, ομολογώ, ήταν δύσκολη λόγω της εξαιρετικής απόδοσης. Μορφές αγαπημένες αποκτούσαν βάθος παρά τις δύο διαστάσεις του. Η συνεργασία τόσο με τον Φίλιππο Φωτιάδη όσο και με τη Βασιλική Τζόκα, η οποία έχει τον σχεδιασμό και τη διεύθυνση της σειράς, έφερε ευγνωμοσύνη.
Οι δράκοι και τα θεριά στο παραμύθι είναι αλληγορικά στοιχεία στο παραμύθι;
Ναι. Είναι οι μέσα φωνές που θεριεύουν και κάνουν τις έξω δυσκολίες πιο έντονες και δυσβάσταχτες. Είναι αυτό που δημιουργεί την εύλογη σκέψη και ερώτηση, «μα, αφού έχει όλα τα τάλαντα, γιατί η ζωή τού φέρεται έτσι;». Μέσα στο βιβλίο αναφέρεται ότι μπήκε για πολλά χρόνια σε ψυχιατρική κλινική και ότι, όταν επέστρεψε, τον θεωρούσαν τον τρελό του χωριού. Και τα παιδιά με ρωτούν γιατί συνέβαινε αυτό. Στ’ αλήθεια η ερώτηση είναι πώς και γιατί κάποιος φτάνει να θεωρηθεί τρελός. Η απάντησή μου σε αυτό είναι ότι από τη μία ήταν η άγνοια των ανθρώπων που δεν μπορούσε να αγκαλιάσει το διαφορετικό, τον άνθρωπο της τέχνης, δηλαδή, και από την άλλη ότι το γεγονός ήταν ένας ντροπαλός και εσωστρεφής άνθρωπος. Και η εσωστρέφεια πάντα κάνει τα θεριά και τις σκιές να γιγαντώνονται. Και πάλι, δεν μπορώ να τοποθετηθώ με σιγουριά. Μπορώ όμως να πω με σιγουριά, που μου δίνει η έρευνα που έκανα, ότι στην εποχή του δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν και δεν μπόρεσαν να τον βοηθήσουν να «ανθίσει».
Στην εποχή της ταχύτητας, της γρήγορης πληροφόρησης, των τάμπλετ, του χρήματος και των παιχνιδιών που προσφέρουν πολλές φορές άγρια και βίαια συναισθήματα στις παιδικές ψυχές, πιστεύετε πώς δυσκολεύει ο ρόλος των δημιουργών να «περάσουν» τα μηνύματα των ιδανικών και των αρετών που πρέπει να είναι οπλισμένο ένα παιδί;
Κάθε εποχή έχει τις δυσκολίες της. Εμάς μας έτυχε αυτό. Είμαστε και εμείς μέρος της πραγματικότητας, παρόλο που τα παιδιά έχουν την τάση να αφομοιώνουν το καθετί πιο γρήγορα και πιο γόνιμα από εμάς. Θα συμπορευτούμε και θα μάθουμε! Δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Θα βρούμε τρόπο να συμπλεύσουμε με όλους και όλα.
Εκτός από συγγραφέας είστε και παιδαγωγός. Η τηλεκπαίδευση πόσο και πώς πιστεύετε ότι επηρέασε τα παιδιά του δημοτικού;
Ήταν κάτι δύσκολο. Από τη μία έδωσε έναν ακόμα τρόπο, μας ανάγκασε να προχωρήσουμε σε λύσεις που διαφορετικά δεν θα είχαμε σκεφτεί, αλλά από την άλλη η μόνωση των οικογενειών σε ένα σπίτι είχε μεγάλες δυσκολίες. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τη δράση, την κίνηση και την επαφή. Ο εικονικός κόσμος όσο κι αν φαίνεται να μειώνει τις αποστάσεις δεν μπορεί να αναπληρώσει αυτά τα τρία. Είναι, θεωρώ, υποκατάστατο. Τα παιδιά διψάνε για κίνηση και επαφή. Μέσα σε ένα σπίτι, αυτά αναγκαστικά περιορίζονται. Εύχομαι το καλοκαίρι να δώσει την ευκαιρία να παίξουν και να τρέξουν. Να εκτονώσουν την ενέργεια και τη ζωή μέσα τους!
Πώς βίωσε δημιουργικά την πανδημία η Μαριάννα Κουμαριανού;
Με πάρα πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Υπήρξε έκρηξη δημιουργίας, δημιουργίας που συχνά δεν φανερώνεται, ωστόσο ήταν και είναι για μένα ζωτικής σημασίας. Ήταν η ανάγκη για έκφραση, για συνύπαρξη, γι’ αυτό το «δεν είμαστε μόνοι, αν και μακριά, ψυχικά είμαστε κοντά». Και όντως έτσι ήταν…
Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Το βλέπω να βρίσκεται και να ξετρυπώνει από παντού! Εκεί που δεν το περιμένω, βρίσκεται ένας άνθρωπος καλός άγγελος της τέχνης που την υπηρετεί. Μεγάλη συμβολή. Κάθε φορά εκπλήσσει ευχάριστα!
Διασχίζοντας τον Πύργο κι ακούγοντας τον γλυκό ήχο του μαντρακά στα μαρμαρογλυφεία του χωριού, τελείωσε η όμορφη κουβέντα μας για το παραμύθι από μάρμαρο και τη ζωή του μπαρμπα Γιαννούλη Χαλεπά. Του δικού μας Ροντέν, όπως γράφει στον πρόλογό της η Μαριάννα Κουμαριανού. Καλοτάξιδο να είναι!