Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου, μετά την τριλογία «Γυναίκες της μικρής πατρίδας», έρχεται με το «Άγιο Αίμα» και τις «Άγιες Ψυχές», να μας ταξιδέψει στο Σούλι, τη Δημητσάνα, την Ζάκυνθο, την Τριπολιτσά, τα Ψαρά.
Δεν ξέρω αν άγιασε το αίμα τόσων ανώνυμων αγωνιστών, που έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά, κάνοντας περήφανους όλους εμάς τους απογόνους, αλλά ευχαριστήθηκα το λογοτεχνικό του ταξίδι. Γι αυτό και τον αναζήτησα, θέτοντας τα ερωτήματα που γεννήθηκαν κατά την ανάγνωση του.
Θοδωρή Παπαθεοδώρου, σας ευχαριστώ που μου παραχωρείτε συνέντευξη για το Bookia. Άγιο αίμα και Άγιες Ψυχές. Πόσα χρόνια κάνατε να γράψετε αυτό το υπέροχο βιβλίο, μαζί με την έρευνα και αν τα γράψατε λόγω επετείου ή ήταν εσωτερική ανάγκη;
Εγώ ευχαριστώ Μάγδα και το Bookia και εσένα προσωπικά. Περίπου δύο χρόνια στο σύνολο η έρευνα, η μελέτη και η συγγραφή. Η εσωτερική ανάγκη ωθεί κάθε συγγραφέα να γράψει και να ολοκληρώσει κάθε βιβλίο, το γνωρίζεις φαντάζομαι κι εσύ γιατί έχεις γράψει πολλά και καλά βιβλία. Ο χρόνος όμως αυτής της έκδοσης είναι επιλεγμένος για να συμπέσει με την επέτειο που ανέφερες. Είναι η προσωπική μου κατάθεση και συμβολή στη συλλογική μνήμη της ιστορικής επετείου των 200 χρόνων από την Εθνεγερσία μας. Το είχα αποφασίσει εξαρχής και το προετοίμαζα εντατικά γιατί το Εικοσιένα ήταν η ενδοξότερη, λαμπρότερη και σημαντικότερη στιγμή του Ελληνισμού καθώς του χάρισε τη λευτεριά του μετά από τέσσερις αιώνες σκλαβιάς.
Κατάγεστε από τη Θράκη, κι όμως έχετε μια ευχέρεια στη γλωσσική ντοπιολαλιά, με όποιο τόπο καταπιάνεστε. Πού οφείλεται αυτό σας το χάρισμα;
Δε θα έλεγα ότι είναι χάρισμα. Είναι επακόλουθο σοβαρής μελέτης και άσκησης. Ένα Ιστορικό Μυθιστόρημα, το ξέρεις καλά, δεν είναι μόνο ιστορικά γεγονότα, περισσότερο είναι η απόδοση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας κι ένα από τα στοιχεία που τη συνθέτουν είναι η ντοπιολαλιά. Βοηθά να μπει ο αναγνώστης μέσα στο σκηνικό της πλοκής, να ζήσει με τους ήρωες, να τους νιώσει και να συμπάσχει μαζί τους.
Τα δημοσιεύματα διίστανται σχετικά με την προσωπικότητα του Σπήλιου Γούση, αν ήταν δηλαδή προδότης ή ήρωας. Εσείς, ποια πλευρά του υιοθετείτε;
Δεν μπορώ να γνωρίζω και δεν έχω κατασταλαγμένη άποψη, τεκμηριωμένη από γεγονότα και πηγές. Πάντως, υπάρχουν σοβαρές αποχρώσες ενδείξεις όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι Τούρκοι που μπήκαν από μυστικό μονοπάτι στο Σούλι λημέριασαν στο σπίτι του μέχρι να επιτεθούν στους Σουλιώτες από τα νώτα. Έλαβε μία περίεργη αμοιβή σε χιλιάδες γρόσια καταχωρημένη στα κατάστιχα του Αλή πασά. Τέλος, συγγενείς του, ενώ ήταν όμηροι του Αλή, απελευθερώθηκαν σώοι, οι μόνοι που απελευθερώθηκαν. Πάντως, αν ήταν προδότης δεν ήταν ο μόνος, υπήρξαν και άλλοι, μεταξύ αυτών ο Κουτσονίκας με τον οποίο ήταν συμπέθεροι. Για να είμαστε όμως δίκαιοι, πρέπει να επισημάνουμε εδώ πως οι γιοι του Κουτσονίκα έλαβαν ενεργό μέρος αργότερα στην Επανάσταση και πολέμησαν ηρωικά σε όλα τα μέτωπα, ενώ ο Πήλιος Γούσης πολέμησε επίσης ηρωικά στο Μεσολόγγι και σκοτώθηκε στην Έξοδο.
Πιστεύετε πώς οι σημερινές Ελληνίδες θα συμμετείχαν σ’ ένα άλλο Ζάλογγο; Πόση δύναμη ψυχής και πίστης μπορεί να είχε τότε η κάθε Κίκω;
Πιστεύω ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο με τον σημερινό τρόπο σκέψης να συμμετέχει κανείς σε παρόμοια γεγονότα απαράμιλλης αυτοθυσίας. Βεβαίως, οι άνθρωποι είναι γεννήματα των συνθηκών, εάν βίωναν παρόμοια απελπισία, ίσως έδειχναν παρόμοιο ηρωισμό. Πάντως, χρειάζεται απίστευτη δύναμη ψυχής και βαθιά πίστη στην αξία της ελευθερίας. Και παρεκτός της απελπισίας χρειάζονται οι αρετές που διακατείχαν όλες τις Σουλιώτισσες: γενναιότητα, περηφάνια και ανυπότακτος χαρακτήρας.
Ο Ρήγας Φεραίος, που ήθελε την ενότητα των Βαλκανίων είχε πει πως «για την πατρίδα όλοι να έχομεν μια καρδιά»; Μα οι Έλληνες δεν τον κρέμασαν; Όσο πιο χωρισμένοι είμαστε τελικά, πιο εύκολο για αυτούς να είμαστε υποταγμένοι ραγιάδες;
Διαίρει και βασίλευε. Από αιώνων γνωστό. Και, δυστυχώς, το ρωμαίικο είναι κορυφή στη διχόνοια, τα πάθη, τα μίση και τους εμφύλιους σπαραγμούς. Σκεφτείτε μόνο πως μεσούσης της Επανάστασης και μετά από τους θριάμβους στην Τριπολιτσά και τα Δερβενάκια ακολούθησαν δύο αιματηρότατοι Εμφύλιοι πόλεμοι.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται κατά τη γνώμη σας όταν δε μαθαίνουμε από τα λάθη μας;
Ασφαλώς. Είναι θέσφατο. Και ο δικός μας λαός, δυστυχώς, είναι ιστορικά αναλφάβητος για τούτο και ματώνει συχνά πυκνά.
Στα βιβλία του σχολείου μάθαμε πως ο Μαυροκορδάτος, ο Δεληγιάννης, ο Κωλέττης και άλλοι πολλοί Φαναριώτες ήταν ήρωες. Μεγαλώνοντας και διαβάζοντας, βλέπουμε τους πραγματικούς ήρωες να γίνονται επαίτες και να περιφρονούνται. Υπάρχει μέτρο για να κρίνεις τον κάθε πατριώτη; Και τελικά ποιος ήταν ο πατριώτης;
Φυσικά και υπάρχει. Τα ονόματα που αναφέρατε, ειδικά οι δύο πολιτικάντηδες Μαυροκορδάτος και Κωλέττης, ήταν τροχοπέδη και ανάθεμα για την Επανάσταση και τον ξεσηκωμένο λαό. Ραδιούργησαν, συκοφάντησαν, κυνήγησαν, και, στην περίπτωση του Κωλέττη, δολοφόνησαν ήρωες όπως ο Ανδρούτσος και οδήγησαν την απελευθερωμένη χώρα σε Εμφύλιο σπαραγμό. Στον αντίποδα αυτών των ελεεινών πατριδοκάπηλων, κατά την ταπεινή μου γνώμη, βρίσκεται ο Νικηταράς, ο Διάκος, ο Μπότσαρης και ο Δημήτριος Υψηλάντης. Αφιλοκερδείς, ανιδιοτελείς και αληθινοί πατριώτες.
Διαβάζουμε στο μυθιστόρημα σας πως οι γονείς επέλεγαν να σώσουν τα αγόρια γιατί χρειάζονται στα κτήματα, ενώ τα κορίτσια δεν τους πείραζε αν τα έδιναν σκλάβες στα χαρέμια. Και σας ρωτώ: Γιατί επανάσταση και όχι ξεσηκωμός αφού δε λύθηκαν τότε σοβαρά ζητήματα όπως η ισότητα των δυο φύλων και της κοινωνίας γενικότερα;
Το Εικοσιένα είχε μία κοινωνική χροιά αναμφισβήτητα, όπως ο διαμοιρασμός των απελευθερωμένων εθνικών γαιών στους πρώην ραγιάδες, μα κυρίως και πρωτίστως ήταν επανάσταση εθνικοαπελευθερωτική, αυτό κανείς δεν το αρνείται. Τέτοια ζητήματα όπως της ισότητας των δύο φύλων ήταν ουτοπία να πιστεύει κανείς ότι θα μπορούσαν τότε να λυθούν, γιατί και στα πλέον σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη της εποχής, ακόμη και στην προσφάτως ανεξάρτητη Αμερική, η γυναίκα βρισκόταν υπό τον άνδρα, αυτό ήταν μία αρχή που ίσχυε παντού.
Ως δάσκαλος που ήσασταν, πώς νιώθετε σήμερα όταν ακούτε τους σημερινούς νέους να μη γνωρίζουν για το 1821 αλλά ούτε τους νομούς που έγιναν τα γεγονότα; Σίγουρα δεν φταίνε οι δάσκαλοι. Τότε ποιοι;
Τι μπορούν να κάνουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές όταν έρχονται οι ντιρεκτίβες από το υπουργείο και τους δεσμεύουν ασφυκτικά με δεδομένα βιβλία και αναλυτικά προγράμματα; Ο ιστορικός αναλφαβητισμός και η απουσία εθνικής συνείδησης είναι καθαρά πολιτικές επιλογές. Αυτή είναι, δυστυχώς, η αλήθεια. Και τις ακολουθούν οι πάντες τα τελευταία χρόνια. Τις ακολούθησε ο Σύριζα, τις ακολουθεί τώρα και η Νέα Δημοκρατία. Χωρίς ρίζες όμως, κανέναν δέντρο δεν μπορεί να σταθεί ορθό.
Τα κενά στη γνώση του 1821 είναι πολλά ακόμη από τους ιστορικούς. Έρχονται οι συγγραφείς, μέσα από τη μυθιστορία για να προβληματίσουν και να καλύψουν τα γιατί. Δε θα ήταν καλύτερα, αν μπορούσαν οι δάσκαλοι να προτείνουν λογοτεχνικά έργα ώστε να γίνει η ιστορία κτήμα των μαθητών; Ή ακόμη να γράφονται με τέτοιο τρόπο τα σχολικά βιβλία, ώστε να είναι προσιτά;
Σας απάντησα ήδη για τα αναλυτικά προγράμματα. Και τα ωρολόγια. Είναι ασφυκτικά και αφήνουν ελάχιστα περιθώρια κινήσεων στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Και βεβαίως, παρεκτός από δαύτα, έχουμε και την, κακώς εννοούμενη, πολιτική ορθότητα που μας καταδυναστεύει.
Σε 100 χρόνια, δε θα ζούμε ούτε εμείς αλλά ούτε τα παιδιά μας. Ο Χένρι Κίσινγκερ είχε πει πως «οι Έλληνες είναι ο πλέον απείθαρχος λαός της Ευρώπης και είναι απαραίτητο να υποταχτούν και δεν υπάρχει πιο αποτελεσματικός τρόπος από το να χτυπηθούν στη γλώσσα και τη θρησκεία τους, που αποτελούν τα πλέον ισχυρά στοιχεία εθνικής ταυτότητας» Και το έχουν καταφέρει σε μεγάλο βαθμό. Πιστεύετε ότι οι επόμενες γενιές θα γνωρίζουν τους αγώνες των προγόνων τους; Θα υπάρχει ιστορία;
Ελπίζω ουσιαστικά μόνο στην ευθύνη και τη φιλοτιμία των γονέων, όχι του επίσημου σχολείου ή των φορέων. Όπως λέει και το Σύνταγμά μας, «επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων». Και μόνο.
Το «Άγιο αίμα» και οι «Άγιες Ψυχές» μιλούν για τους χιλιάδες ανώνυμους ήρωες που χάθηκαν, πιστεύοντας στις αξίες και τα ιδανικά, στη μη υποταγή και στη λευτεριά τη δική μας. Για να κάνω τον συνήγορο της απέναντι πλευράς. Αυτών που πάντα χρειάζονταν έναν προστάτη για να είναι ασφαλείς και πλούσιοι.(Κοτζαμπάσηδες, δοσίλογοι). Άξιζε τελικά να χυθεί τόσο αίμα αφού τώρα εμείς, πάλι λέμε ναι σε όσα μας ζητούν; Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι;
Για να παραφράσω το γνωστό τσιτάτο: «ο καθένας έχει την ελευθερία που του αξίζει». Όσο για τους αγώνες και τη συλλογική μνήμη; Θεωρώ πως ναι, άξιζε και το αίμα που χύθηκε το Εικοσιένα και αυτό που χύθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και στα βουνά της Ηπείρου το ’40. Το αν εμείς σήμερα τιμούμε αυτούς τους αγώνες με τη σκέψη και την πράξη μας, είναι αλλού παπά Ευαγγέλιο.
Μπορείτε να αποκαλύψετε στους αναγνώστες, ποια ιστορική περίοδο θα καλύψουν οι «Άγριες ψυχές», που θα εκδοθεί τον προσεχή Ιούνιο;
Είναι η συνέχεια από το Άγιο Αίμα, οπότε θα καλύψουν την άλωση της Τριπολιτσάς, τον αγώνα των μπουρλοτιέρηδων στο Αιγαίο, την καταστροφή της Χίου και των Ψαρών, τους δύο Εμφυλίους, για να μην κρύβουμε τα «σκουπίδια» κάτω από το χαλί, και, βεβαίως, την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Ευχαριστώ πολύ Θοδωρή Παπαθεοδώρου για την πολύ ουσιαστική συνομιλία και σας εύχομαι το «Άγιο αίμα» και οι «Άγιες Ψυχές» ν’ αγαπηθούν από τους αναγνώστες.
Ευχαριστώ κι εγώ το Bookia κι εσένα Μάγδα και περιμένω με ανυπομονησία το νέο σου βιβλίο που έρχεται σύντομα.
Θοδωρής Παπαθεοδώρου, μιλάει στην Μάγδα Παπαδημητρίου | Bookia