Η Σοφία Βόικου ήρθε ξανά να μας ταξιδέψει σ’ έναν αλύτρωτο τόπο, το Μελένικο. Έναν τόπο που οι περισσότεροι αγνοούμε την ιστορία του. Μεθύσαμε με το κρασί του, ταξιδέψαμε μαζί της στα κακοτράχαλα βουνά του. Γι αυτό το ταξίδι, αναζήτησα την ίδια τη συγγραφέα για να μας μιλήσει.
Σοφία Βόικου, ευχαριστώ που μου παραχωρείς τη συνέντευξη για το Bookia. Ποια ήταν η αφορμή αυτού του ιστορικού ταξιδιού στο Μελένικο; Καταγωγή, επίσκεψη ή προσωπική αναζήτηση της ιστορίας που κατέληξε σε βιβλίο;
Σύμπτωση, θα έλεγα. Προσωπικά δεν γνώριζα την ιστορία του Μελένικου. Μια μέρα ξύπνησα με το όνομα «Μελένικο» στη σκέψη μου. Από περιέργεια και μόνο, έψαξα τη λέξη στο διαδίκτυο για να δω τι σημαίνει. Έτσι ήρθα σε επαφή με την πόλη και με μάγεψε η ιστορία της. Με την πρώτη ευκαιρία, την επισκέφτηκα. Η αύρα της, τα βουνά της, το παρελθόν της με στοίχειωσαν. Οι πρώτοι ήρωες με επισκέφτηκαν και η συγγραφή του βιβλίου ήταν πλέον για μένα μονόδρομος.
Ένα μυθιστόρημα 540 σελίδων, με πλούσια βιβλιογραφία, πολύ έρευνα και πολύ δυνατοί χαρακτήρες. Εγώ που το διάβασα, ένιωσα ότι περπάτησα μαζί σου.Πόσα χρόνια κράτησε αυτό το ταξίδι και ποια συναισθήματα ένιωσες όταν πήγες στον τόπο;
Το ταξίδι κράτησε πολλά χρόνια. Πρωτοπήγα στο Μελένικο πριν από πέντε περίπου χρόνια. Για ένα εξάμηνο περίπου έκανα την ιστορική έρευνα και μετά άρχισα να γράφω. Όταν έφτασα στη μέση περίπου του βιβλίου για έναν ανεξήγητο λόγο, δεν ήθελα να το συνεχίσω. Οι ήρωες αρνούνταν να συνεχίσουν το ταξίδι τους μαζί μου. Έτσι έγραψα την «Πόλη που δακρύζει» και το «Κορίτσι της ντροπής». Όλο αυτό το διάστημα όμως, ξαναγύριζα πίσω, διάβαζα συνέχεια για το Μελένικο, ήξερα πως δεν είχα τελειώσει μαζί του, κάποια στιγμή θα επέστρεφα. Όπως κι έγινε τελικά. Η συγγραφή έγινε κάτω από αντίξοες συνθήκες, διήρκησε σχεδόν δυο χρόνια και το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, δεν έχει καμία σχέση με το πρώτα κεφάλαια που είχαν γραφεί.
Ο τόπος μου δημιούργησε ανάμεικτα συναισθήματα, ίσως σαν αυτά που προσπάθησα να αποδώσω και στη Θεοφανώ, την κεντρική ηρωίδα. Τα βουνά που περιτριγυρίζουν το Μελένικο είναι ψηλά κι απότομα. Αισθάνθηκα μια κλειστοφοβία, πως ήταν αδύνατο να δραπετεύσω από τον τόπο εκείνο. Από την άλλη όμως, μου δημιούργησαν ένα απίστευτο δέος, αισθανόμουν πως βρισκόμουν σ’ έναν τόπο σαγηνευτικό, σμιλεμένο από τους θεούς και σίγουρα έξω από τα συνηθισμένα. Άγριος, αδάμαστος τόπος.
Νυφικό από αίμα ή κρασί;
Πολύ ωραία και δύσκολη ερώτηση. Μετά από πολύ σκέψη, θα απαντούσα, νυφικό από αίμα.
Όταν άρχισες να ξετυλίγεις το κουβάρι των γεγονότων και να χτίζεις τους χαρακτήρες υπήρχαν στιγμές που σε οδήγησαν οι ίδιοι οι ήρωες στο τέλος;
Αν και τα ιστορικά γεγονότα ήταν πάρα πολύ δυνατά και οι ήρωες δεν μπορούσαν να μην τα ακολουθήσουν, υπήρξαν στιγμές που οι ήρωες αυτονομήθηκαν. Για παράδειγμα, ο Κωνσταντίνος, ο αδελφός της Θεοφανώς, είναι κατά βάση ένας αδύναμος χαρακτήρας, όμως στο τέλος, ακολουθεί τη δική του πορεία, φαίνεται αντάξιος των ιστορικών στιγμών. Όπως κι ο Πέτκο, αυτός χάραξε τη ζωή του.Άλλα πράγματα είχα στο μυαλό μου για εκείνον αλλά εκείνος αντιστάθηκε. Τον άκουσα τελικά.
Στη σελίδα 171 αναρωτιέσαι μέσα από τον ήρωα σου, τον Νεόφυτο, αν η γεύση έχει μνήμη; Ποια είναι η γεύση που σου έμεινε όταν τελείωσες το βιβλίο;
Γλυκόπικρη. Ίσως η γεύση ενός καλού κόκκινου κρασιού που όμως με το πέρασμα του χρόνου, αφήνει μια στυφή γεύση στη γλώσσα.
Ενδιαφέρει τον αναγνώστη το τι έγινε τότε στο Μελένικο, αφού θέλει να προχωρά μπροστά;
Δεν ξέρω αν ενδιαφέρει τον αναγνώστη. Σίγουρα όμως λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του, θα επαναλάβει τα ίδια λάθη κι ενδεχομένως θα βιώσει τις ίδιες τραγωδίες. Ήταν προσωπική ανάγκη να μιλήσω για το Μελένικο. Τη στιγμή που έγραφα δεν είχα στο μυαλό μου τον τελικό αναγνώστη παρά μόνο τους ήρωες και τα πάθη τους.
Στη σελίδα 323 γράφεις πως : «Πάντα μόνοι ήμασταν. Έχουμε μάθει να βασιζόμαστε στις δυνάμεις μας. Αλίμονο αν περιμέναμε από τους άλλους, ακόμη κι αν είναι αλήθεια..». Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Πιστεύεις ότι αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία, θα πέφτουμε πάντα στα ίδια λάθη;
Δυστυχώς ή ευτυχώς, ναι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Και όπως απάντησα και στην προηγούμενη ερώτηση, αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας, είμαστε καταδικασμένοι να διαπράττουμε πάντα τα ίδια λάθη.
Τότε, ο λαός αγωνιζόταν προκειμένου να μη χαθεί η ιστορία, η γλώσσα, και γενικότερα ο πολιτισμός του τόπου. Σήμερα τα παραδίδουμε χωρίς όρους και αιτία, χάρη της παγκοσμιοποίησης. Ευθύνεται η άγνοια ή όλα είναι τόσο καλά σχεδιασμένα, πού θέλοντας η μη, πιστέψαμε ότι είμαστε αποικία;
Δεν ξέρω… διαφορετικές εποχές… νομίζω απλώς πως εκείνη την εποχή, η κοινότητα έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο. Ήθελες να προσφέρεις στο σύνολο… τώρα πρώτα ενδιαφερόμαστε για το ατομικό κι ελάχιστα για το συλλογικό συμφέρον. Ήταν πολύ σημαντικό να δώσεις χρήματα για να χτιστεί ένα σχολείο, ένα ορφανοτροφείο, να βοηθήσεις τους φτωχούς του τόπου… τώρα έχει χαθεί αυτή η έγνοια…
Για εκείνα τα χρόνια ήταν πολύ δύσκολο να σηκώσει η γυναίκα κεφάλι κι όμως η Θεοφανώ τα κατάφερε. Γιατί όμως την έπλασες έτσι, ώστε να φαίνεται πως συμβιβάζεται με τη μοίρα της;
Οι γυναίκες του Μελένικου ήταν γυναίκες ανεξάρτητες. Η Θεοφανώ δεν διέφερε. Καθώς οι άντρες περνούσαν σχεδόν ολόκληρη τη ζωή τους στην Ευρώπη, οι γυναίκες κρατούσαν τα σκήπτρα του τόπου. Η Θεοφανώ πράγματι συμβιβάζεται με τη μοίρα της γιατί βάζει το οικογενειακό καλό πάνω από το ατομικό. Ας μην ξεχνάμε πως ορισμένες φορές, τα γεγονότα λυγίζουν και τους πιο ισχυρούς χαρακτήρες και η Θεοφανώ δεν παύει να ήταν ένας ισχυρός μεν χαρακτήρας, μια εικοσάχρονη ωστόσο κοπέλα.
Πιστεύεις ότι κάποιος αναγνώστης μπορεί να το συσχετίσει με το σύνθημα «Η Μακεδονία είναι μια και είναι Ελληνική»;
Δεν είναι αυτός ο σκοπός μου σε καμία περίπτωση. Είμαι πάντα υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών ανεξαρτήτως τόπων.
Για ποιο λόγο πιστεύεις πως το ιστορικό μυθιστόρημα έχει κερδίσει έδαφος στις προτιμήσεις των αναγνωστών;
Έχει; Δεν είμαι σίγουρη. Πάντως είναι ένας όμορφος τρόπος ν’ ανοίξει η πόρτα στην ιστορία. Δεν είναι ο τρόπος για να μάθουμε ιστορία, είναι σίγουρα όμως μας δίνει το έναυσμα να ασχοληθούμε με κάποια γεγονότα που αγνοούσαμε την ύπαρξή τους.
Ποια είναι η γνώμη σου για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Το Bookia πρωτοπόρησε και δημιούργησε μία μοναδική πλατφόρμα στην Ελλάδα που αφορά στο βιβλίο. Είναι πάντα δίπλα στους συγγραφείς, νέους και παλιούς και δίνει τη δυνατότητα στους αναγνώστες να έρθουν σε επαφή με τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Δεκάδες εκδηλώσεις, εκατοντάδες συνεντεύξεις, χιλιάδες κριτικές, το Bookia ήρθε για να μείνει.
Ποιο ήταν το «κέρδος» της Σοφίας Βόικου από τον εγκλεισμό της πανδημίας, ως δημιουργού;
Κανένα. Ο εγκλεισμός ήταν πολύ δύσκολος για μένα και σίγουρα όχι δημιουργικός. Δεν είχα καμία διάθεση για δημιουργία, ωστόσο διάβασα πολύ.
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα, όπως το «Νυφικό από πορφύρα», είναι ικανό να οδηγήσει τον αναγνώστη σε αναζήτηση περισσότερων πληροφοριών;
Νομίζω πως όλα τα ιστορικά μυθιστορήματα είναι μια πύλη πως το μαγικό κόσμο της ιστορίας.
Μέσα από τις στάχτες αναγεννιέται μια νέα ζωή; Μέσα από τις στάχτες του κάθε Μελένικου, μπορεί να γεννηθεί η ελπίδα;
Ναι… αυτή είναι η ζωή… έτσι είναι καμωμένος ο άνθρωπος, ακόμα και κάτω από την πιο μεγάλη συντριβή, την πιο μεγάλη τραγωδία, να αναγεννηθεί. Έτσι προχωράει ο κόσμος… στο κάτω – κάτω της γραφής για να χτίσεις κάτι νέο, πρέπει πρώτα να γκρεμίσεις το παλιό.
Ευχαριστώ Σοφία Βόικου για τη συνέντευξη και σου εύχομαι καλοτάξιδο!
Εγώ σας ευχαριστώ πάρα πολύ! Οι ερωτήσεις όπως πάντα εύστοχες κι ενδιαφέρουσες. Πραγματικά, την απόλαυσα τη συνέντευξη!