Νίκος Λαγκαδινός, μιλάει στην Μάγδα Παπαδημητρίου

nikos lagkadinos

Τον Νίκο Λαγκαδινό τον γνωρίζω πολλά χρόνια, από τότε που ήταν αρχισυντάκτης μου στην Εξόρμηση. Αυτός μου έκανε τα πρώτα μαθήματα δημοσιογραφίας και τον ευγνωμονώ δημόσια. Είναι το τρίτο βιβλίο του το «Εμβατήριο Οπισθοπορείας» από τις εκδόσεις Δυτικός Άνεμος ενώ προηγήθηκαν τα: "Είσαι παράνομος ρε" από τις ίδιες εκδόσεις το 2015 και "Καλύτερα τύψεις, παρά απωθημένα" από τις εκδόσεις Άγκυρα το 2005. Τιμή μου λοιπόν που μου παραχώρησε συνέντευξη για το Bookia και να μιλήσει στους φίλους αναγνώστες για όλη την πορεία του και το βιβλίο του.

Κύριε Λαγκαδινέ, ευχαριστώ που μου παραχωρείτε την συνέντευξη για λογαριασμό του Bookia. Είναι ξεχωριστή η τιμή που μου κάνετε να ανοίξετε τα χαρτιά σας και σε μένα με αφορμή το νέο σας βιβλίο «Εμβατήριο Οπισθοπορείας». Πόσο δύσκολο είναι να γράψετε στο πρώτο πρόσωπο κάνοντας κατάθεση ψυχής;

Κι εγώ ευχαριστώ που μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για μένα και το βιβλίο μου. Δεν ήταν δύσκολο να γράψω στο πρώτο πρόσωπο. Ίσως χρειάζεται τόλμη για να μιλήσει κανείς ελεύθερα, δίχως αναστολές για τον εαυτό του, και τις περιπέτειες της ζωής του. Όλα στο φως, λοιπόν και αυτό μπορεί κανείς να το διακρίνει διαβαζοντας το «Εμβατήριο Οπισθοπορείας». Για ν’ αντιμετωπίσουμε την τρομακτική σιωπή του σύμπαντος πρέπει να μιλάμε. Ε, λοιπόν κι εγώ αυτό έκανα με το βιβλίο μου...

Η μνήμη είναι η κυρίαρχη σε όλο το βιβλίο. Παίζετε μαζί της και αυτή σας οδηγεί στα σκαλοπάτια της. Με βάση την ανατροφή που σας έδωσαν οι γονείς σας, τις μυρουδιές και τις γεύσεις που πήρατε από τους τόπους που γυρίσατε, στρώσατε τον δρόμο της ευθύνης στην επόμενη γενιά. Χτίζει δικές της πόλεις η μνήμη;

Η μνήμη είναι κυρίαρχη διότι η μνήμη σώζει! Δίχως αυτήν δεν είμαστε παρά έρμαια του χρόνου που μας κάνει ό,τι θέλει. Είμαι αυτό ακριβώς που περιγράφω στο βιβλίο: οι αναμνήσεις, οι σκέψεις, οι κρίσεις, οι αγάπες και τα όνειρά μου. Μαζί μου είναι η οικογένειά μου, οι φίλοι, οι φίλες, οι έρωτες, οι σπουδές, και οι έγνοιες για τη ζωή, για τα κάστρα που χτίσαμε στην αμμουδιά, και για το βραχνά της κακίας που μας καταθλίβει… Είναι το χωριό μου, οι ρίζες μου, είναι το Μεταξουργείο, τα παιδικά μου χρόνια, ο Περισσός, η Ριζούπολη, τα Πατήσια, το Χαλάνδρι, οι Αμπελόκηποι, οι Βρυξέλλες, το Παρίσι… Είναι οι αφηγήσεις μιας ζωής. Για ό,τι αγάπησα και πόνεσα. Είναι μια προσπάθεια ν’ αγγίξω τ’ άπιαστα μόρια του χρόνου.

Πόσο σας βοήθησε στην βελτίωση του χαρακτήρα σας το θέατρο, η ανάγνωση και πόσο η πολιτική;

Χαίρω που επισημαίνετε τη σχέση μου με το θέατρο και την πολιτική. Έζησα έντονα τα παιδικά μου χρόνια σ’ ένα σπίτι όπου η πολιτική ήταν στην ημερήσια διάταξη. Εννοώ ότι ο πατέρας μου ήταν ενεργός πολίτης και συμμετείχε στα πολιτικά δρώμενα. Σχεδόν όλες οι εφημερίδες της εποχής διαβάζονταν στο σπίτι: Ελευθερία, Αθηναϊκή, Τα Νέα, Το Βήμα… Μπορώ να πω ότι τα διαβάσματά μου με βοήθησαν πολύ. Πέρα από το σχολείο ήταν η γενική επιμόρφωση που άρχιζε από την πολιτική κι έφτανε μέχρι τη λογοτεχνία και το θέατρο. Η αρθρογραφία και οι επιφυλλίδες των εφημερίδων εκείνων ήταν για μένα ένα δεύτερο σχολείο. Από μαθητής ακόμα συμμετείχα, με τον τρόπο μου, στην πολιτική. Ήμουν μέλος στην ΕΔΗΝ Πατησίων – ο μοναδικός μαθητής, διότι οι άλλοι ήσαν εργάτες, φοιτητές, υπάλληλοι… Θέλω να υπογραμμίσω την αξία που είχαν για μένα τα άρθρα του “Βήματος” για το θέατρο. Αγάπησα το θέατρο ακόμα περισσότερο όταν βρέθηκα να δουλεύω στο περιοδικό “Θέατρο” του δασκάλου μου Κώστα Νίτσου. Εκεί ένιωσα ότι σπούδαζα αυτή τη μοναδική τέχνη που στην πορεία με οδήγησε να πάω για θεατρολογικές σπουδές στο Παρίσι. Το αν έγινα καλύτερος άνθρωπος θα το κρίνουν οι άλλοι κι όχι εγώ.

Συμβαδίζει η πολιτική χθες και σήμερα με τον σεβασμό, την ειλικρίνεια και την αξιοπρέπεια και τι προσδοκάτε από την επόμενη γενιά;

Δυστυχώς δεν συμβαδίζει. Σε ελάχιστους πολιτικούς μας συνυπάρχουν ο σεβασμός, η ειλικρίνεια και η αξιοπρέπεια. Όπως σχετικά γράφω, στο προσκήνιο, κυκλοφορούν οι ημιμαθείς, οι αναιδείς και οι δημαγωγοί. Κι έτσι η ανθρωποφαγία, που από αιώνες έχει καταργηθεί, στις μέρες μας επιβιώνει μεταφορικά… Η ζωή που μας έχει δοθεί είναι μονάχα μία και τα μέσα που μας έχουν διατεθεί από το δημιουργό είναι ελάχιστα. Συνεπώς, αυτό που μας μένει είναι ν’ αξιοποιήσουμε δημιουργικά το πέρασμά μας από τη γη. Φυσικά πάντα εμφιλοχωρεί η ελπίδα ότι οι νεότερες γενιές θα δείξουν αυτά τα χαρακτηριστικά κατά την ενασχόλησή τους με την πολιτική. Ωστόσο, κρατώ μικρό καλάθι...

Ο τίτλος του βιβλίου μπορεί συνειρμικά να μας οδηγήσει στην αφύπνιση του λαού μας; Σε ποιους σαλπίζει το μικρό παιδί του εξωφύλλου κι αν υπάρχει περιθώριο κατά τη γνώμη σας να αντιστραφεί η εικόνα μας;

Μπορεί, με την έννοια ότι αν δεν κοιτάζει και λίγο πίσω ο λαός μας δύσκολα θα πορεύεται σε μια εποχή τόσο σκληρή όσο η δική μας. Η μνήμη είναι αυτή που δίνει στηρίγματα. Χωρίς μνήμη είμαστε ένα ξεροχώραφο. Υπάρχει μια ελπίδα να αντιστραφεί η εικόνα μας, αν λάβουμε υπόψη τη συμπεριφορά του λαού μας κατά τους τελευταίους μήνες που βρέθηκε εγκλωβισμένος στην καταιγίδα της επιδημίας. Νομίζω ότι τίποτε δεν έχει χαθεί. Αρκεί να κάνει μια προσπάθεια για να ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, να μην ενδίδει στη δημαγωγία και να μην αποθεώνει την πανωλεθρία της κοινής λογικής, όπως θέλουν κάποιοι επιτήδειοι.

Είστε ένας χείμαρρος στη γραφή σας. Τα έχετε ζήσει, έχετε συμμετάσχει σε πολλά γεγονότα. Πιστεύετε ότι οι αγώνες των όσων βρεθήκαμε στους δρόμους, ανυπότακτους και γραφικούς μας χαρακτήρισαν, ηττήθηκαν;

Νιώθω πραγματικά πλούσιος και γεμάτος από περιπέτειες. Έζησα μεγάλα γεγονότα, γνώρισα σπουδαίους ανθρώπους και φυσικά δεν μπορώ να δεχτώ ότι ηττηθήκαμε όσοι βρεθήκαμε κάποτε στους δρόμους. Οι κινητοποιήσεις μας κάποιες φορές είχαν αποτέλεσμα και κάποιες άλλες αποδείχτηκαν λάθος. Όλοι οι άνθρωποι όταν κάνουν τον απολογισμό της ζωής τους είναι βέβαιο ότι καταγράφουν κέρδη και ζημιές. Είναι στα θετικά της ζωής μου το γεγονός ότι βρέθηκα κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου, στην Μελίνα Μερκούρη, στον Θάνο Μικρούτσικο, στον Σταύρο Μπένο… Είχα φιλίες με τον Βάσο Βαρίκα, τον Νικηφόρο Βρεττάκο, τον Σπύρο Πλασκοβίτη, τον Δημήτρη Χριστοδούλου, τον Γιώργο Ιωάννου, τον Γιώργο Μιχαηλίδη, τον Γιώργο Διζικιρίκη… Διδάχτηκα πολλά και φρόντισα να κρατήσω ό,τι με βοήθησε να γίνω καλύτερος και να προσφέρω από όπου βρέθηκα – είτε στο Κίνημα είτε στο υπουργείο Πολιτισμού.

Έχουν συνηθίσει να λένε οι Νεοέλληνες ότι υπάρχει κρίση αξιών και για χαμένα ιδανικά ενώ οι ίδιοι έχουν πουλήσει τη συνείδησή τους. Οι ίδιοι εκλέγουν αυτούς που τους χαϊδεύουν τα αυτιά με ψέματα και μετά τους κατηγορούν. Η αλήθεια πονά όπου την αγγίζεις έλεγε ο Σεφέρης. Μα, υπήρχαν ευκαιρίες πάντα να ψηφίσουν πολιτικούς στη Βουλή που είπαν την αλήθεια και βρέθηκαν στα Τάρταρα. Πού μπορούμε τελικά να ελπίζουμε αφού και η νέα γενιά γαλουχείται από την προηγούμενη; Το βόλεμα στο δημόσιο ξεπουλά τα πάντα ακόμη;

Καλό είναι να μην μιλάμε ισοπεδωτικά. Η ελληνική κοινωνία έχει καλυτερεύσει. Όσο περνούν τσα χρόνια, δεν μιλώ εύκολα για κρίση αξιών. Αυτό είναι κάτι που λεγόταν διαχρονικά. Στην εποχή μας έχουν αλλάξει πολλά και χρειάζεται να ξαναδούμε τις ανθρώπινες σχέσεις, να μελετήσουμε σε βάθος τις πολιτικές μας τοποθετήσεις και να βρούμε σημεία επαφής. Είναι κρίμα να βασανιζόμαστε από διαφορές άνευ ουσίας. Η Ελλάδα μας χρειάζεται όλους. Σε μια εποχή σαν αυτή που σήμερα βιώνουμε, πρέπει να είμαστε ενωμένοι.

Σήμερα οι προθήκες των βιβλιοπωλείων έχουν γεμίσει με χιλιάδες τίτλους που σίγουρα δεν έχουν τη δύναμη της πέννας που είχαν ο Κάφκα, ο Τσέχωφ, ο Βάρναλης, ο Καρυωτάκης, ο Χάκκας, ο Καβάφης, ο Ρουσσώ, ο Σαρτρ, ο Καμύ, ο Μπέκετ, ο Ντοστογιέφσκι. Πιστεύετε ότι οι νέοι συγγραφείς έχουν την ευθύνη της αλήθειας απέναντι στον ελληνικό λαό ή θέλοντας να είναι αρεστοί στη πλατιά μάζα, την αποφεύγουν; Αν λες την ωμή αλήθεια δεν μπαίνεις στα ευπώλητα εύκολα.

Τι να απαντήσω εδώ; Εγώ προσωπικά δεν πιστεύω ότι έχω κάποια ευθύνη απέναντι στον ελληνικό λαό. Απλώς θεωρώ ότι πρέπει να είμαι έντιμος και στη συμπεριφορά μου και σε ό,τι γράφω και δημοσιοποιώ. Ήμουν και είμαι ένας δημοσιογράφος που πέρα από την τρέχουσα δημοσιογραφική δραστηριότητα, κάνω μια στάση και γράφω για να τυπωθεί ένα βιβλίο, που ελπίζω ότι θα μείνει έστω στην Εθνική Βιβλιοθήκη ή στη βιβλιοθήκη των παιδιών μου.

Οι εκδοτικοί οίκοι τελικά τι βιβλία θέλουν; Του εξαμήνου ή τα κλασικά;

Κατά κύριο λόγο προτιμούν τα βιβλία όχι του εξαμήνου αλλά του… Σαββατοκύριακου. Είναι εύκολο να διακρίνει κανείς στα βιβλία που κυκλοφορούν μια γραφή πρόχειρη. Τέλος πάντων, δεν θέλω να κρίνω τους άλλους. Δημοκρατία έχουμε κι ο καθένας μπορεί να γράφει τα εσώψυχά του.

Πιστεύετε πώς μετά την πανδημία θα γίνουν κοσμογονικές αλλαγές στον χαρακτήρα μας, στα κράτη, στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Θα ανακατευτεί πάλι η τράπουλα;

Σχεδόν το υπαινίχθηκα και παραπάνω. Πολλά θ’ αλλάξουν όχι μόνο στη χώρα μας αλλά σε όλη την ανθρωπότητα.. Μην περιμένετε, βέβαια, κοσμογονικές αλλαγές. Ωστόσο, η πανδημία ήταν μια ευκαιρία να ξαναδούμε τους εαυτούς μας και την… ελευθερία μας! Η τράπουλα είναι ήδη ανακατεμένη. Ζούμε στην εποχή που την ανθρωπότητα και την οικονομία της τις κουλαντρίζουν οι λεγόμενες αγορές και τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Πάντα έτσι γινόταν αλλά τώρα πλέον γίνεται ξεδιάντροπα.

Αναζητούμε τελικά ένα χάπι που θα μας ναρκώσει και θα μας κλείσει στο κελί μας; Να μη προβληματιζόμαστε και να αφήνουμε τους άλλους να μας κινούν ως μαριονέτες με την άδεια μας;

Συμβαίνει κι αυτό κάποιες φορές. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι λαοί κάποτε χάνουν την αυτοκυριαρχία τους και πέφτουν στα σαγόνια κάποιων που τους χρησιμοποιούν, όπως λέτε, ως μαριονέτες στα αλλοπρόσαλλα και εγκληματικά σχέδιά τους.

Τα κοινωνικά δίκτυα που έχουν τον δεύτερο κυρίαρχο ρόλο στο βιβλίο σας δεν έρχονται για να «σκεπάσουν» την λογοτεχνία, το θέατρο, την αυτογνωσία και την συζήτηση με φυσικά πρόσωπα; Πώς μπορεί ο πολίτης τώρα πια να αντισταθεί στο facebook και να ανοίξει ένα λογοτεχνικό βιβλίο ή να παρακολουθήσει μια παράσταση;

Είναι υπαρκτός αυτός ο κίνδυνος. Νομίζω όμως ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να στηρίξουν την εξάπλωση του βιβλίου. Είδατε στη διάρκεια των μηνών που κράτησε η καραντίνα πως το διδίκτυο μπήκε στην υπηρεσία του θεάτρου και των άλλων τεχνών. Η αντίσταση στο facebook είναι προσωπική υπόθεση των ανθρώπων που θα πρέπει να είναι φειδωλοί στη χρήση του.

Πόσο εύκολο είναι να αποφασίσεις σε ποιο πεζοδρόμιο θα σταθείς; Πόσο μας παίρνει να είμαστε ανυπότακτοι; Μιλώ για όλες τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Αν δεν είσαι στο πεζοδρόμιο που οι άλλοι επέλεξαν να στέκεσαι, δεν μπαίνεις στο περιθώριο; Το έχετε γευτεί κι εσείς αλλά και πολίτες που αγωνιστήκαμε για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Ελλάδα.

Αυτό που έχει σημασία είναι να σταθεί κανείς στο πεζοδρόμιο εκείνο που πιστεύει ότι τον βοηθάει να δει καλύτερα τη ζωή και να παλέψει με καλύτερους όρους. Το σύνθημα για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Ελλάδα ήταν πολύ δυνατό κάποτε. Θα πρέπει να είναι και σήμερα, αλλά ήδη ξέρουμε όλοι ότι και η ελευθερία και η ανεξαρτησία δεν είναι άνευ ορίων. Δυστυχώς. Και το βλέπουμε στις σχέσεις μας με την γειτονική Τουρκία και τη στάση των μεγάλων δυνάμεων.

Γράφετε πώς «οι Γερμανοί μπορεί να θέλουν να ξεχάσουν, εμείς όχι. Δεν πρέπει να ξεχνούμε τους αγώνες των γονιών μας». Μα στη σημερινή κοινωνία διακρίνεται πως δεν θέλουν να ξεχάσουν; Πιστεύετε πώς αν ήμασταν ενωμένοι σα μια γροθιά, δεν θα κερδίζαμε τις πολεμικές αποζημιώσεις;

Μα είναι φανερό με την πολιτική τους οι Γερμανοί κάνουν ότι τα ξέχασαν όλα όσα κακά επισώρευσαν στην Ευρώπη και τους λαούς της. Τη χώρα μας την τσάκισαν και δεν την αποζημίωσαν. Πιστεύω ότι θα πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι να δικαιωθούμε. Συμφωνώ όπως το λέτε: Αν ήμασταν ενωμένοι σα μια γροθιά θα κερδίζαμε. Οι πολεμικές αποζημιώσεις θα πρέπει κάποτε να μας δοθούν. Δεν μπορεί οι γερμανοί πολιτικοί να αποφεύγουν να το συζητήσουν. Όσα χρόνια κι αν περάσουν δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι κατέστρεψαν δίχως λόγο τη χώρα, δολοφόνησαν χιλιάδες Έλληνες… Γιατί να ξεχάσουμε;

Ο Κάφκα και η “Μεταμόρφωση” τι ρόλο έχει παίξει στη ζωή σας;

Υπάρχει κάτι από τη ζωή μου που σχετίζεται με τον ήρωα του Κάφκα. Ήμουν το τέταρτο παιδί από την αρχή και από το τέλος στην πατρική οικογένεια. Κάποια στιγμή επωμίστηκα τα πάντα… Αλλά, ας μην επεκταθώ. Πάντως, νόμιζα από τότε που το διάβασα, αν θυμάμαι καλά στην έκδοση του “Γαλαξία”, είχα μείνει εκστατικός με το εύρημα του συγγραφέα να βάλει τον ήρωά του να ξυπνάει ένα πρωινό μεταμορφωμένος σε ένα τεράστιο έντομο. Σημασία έχει ότι ο Κάφκα επιδίωξε να εκφράσει και μέσα από το έργο του αυτό τα κοινωνικά αδιέξοδα της εποχής του. Τα αδιέξοδα εξακολουθούν να υφίστανται για όλες τις κοινωνίες – και για τη δική μας.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσο αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Κάνει πολύ καλή δουλειά σε ό,τι έχει σχέση με τη λογοτεχνία, Είναι ο ενδιάμεσος κρίκος με το ευρύ κοινό. Κρατά ζωντανή αυτή τη σχέση και χαίρομαι που μου δίνεται αυτό το βήμα να μιλήσω για τον εαυτό μου και το βιβλίο μου.

Κλείνοντας τη συνέντευξη ευχαριστώντας σας θερμά, ποιο είναι το μήνυμα, το απόσταγμα του «Εμβατηρίου Οπισθοπορείας»;

Εκεί στο τέλος του προλογικού μου σημειώματος στο βιβλίο, αναφέρω: Προσπαθώ να βρω το νήμα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, που θα ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, την ομορφιά από την ασχήμια, τις συμβατικές αξίες από την υλοποιημένη ψυχή, το πρόσκαιρο και μάταιο από το μόνιμο… Τι ψάχνω; Τίποτε, γιατί ξέρω ότι και ο Οιδίπους που έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας, βρέθηκε στη μεριά του πόνου και του αίματος! Λοιπόν, η ζωή συνεχίζεται…

Ευχαριστώ πολύ τον Νίκο Λαγκαδινό για τη μεστή κουβέντα μας. Πιστεύω πως οι αναγνώστες θα κερδίσουν πολλά διαβάζοντας το. Καλοτάξιδο να είναι!

Ο Νίκος Χ. Λαγκαδινός είναι δημοσιογράφος. Έχει σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και θεατρολογία στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει εργαστεί ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στις εφημερίδες "Ελεύθερη Γνώμη", "Νίκη", "Ενημέρωση", "Βραδυνή", "Ακρόπολις", "Αθηναϊκή" και ως διευθυντής στην εφημερίδα "Εξόρμηση", στο πολιτικό περιοδικό "Αγωνιστής", ενώ ήταν μόνιμος συνεργάτης της ΕΡΤ, με δεκάδες πολιτιστικές εκπομπές (τόσο στο ραδιόφωνο όσο και στην τηλεόραση). Εξέδωσε και διηύθυνε το θεατρικό περιοδικό "Δρώμενα" και το περιοδικό "Kαι τέχνες... και γράμματα, κλπ.".

Εργάστηκε και ως επιμελητής εκδόσεων. Συνεργάστηκε στα περιοδικά "Θέατρο" (του Κ. Νίτσου), "Τετράδιο" (του Φ. Λάδη), "Θ" (Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών), "Βιβλιοθήκες και Πληροφόρηση" (της Ένωσης Ελλήνων Βιβλιοθηκαρίων), "Χρονικό" (του Ασαντούρ Μπαχαριάν), "Πολιορκία" (του Γ. Εμίρη), "Αιολικά Γράμματα" (του Γ. Βαλέτα), "ΕΝΑ" κ.ά. Έχει διδάξει σε σεμινάρια λογοτεχνία, θέατρο και μέσα μαζικής ενημέρωσης. Υπήρξε σύμβουλος στο Υπουργείο Πολιτισμού (υπουργοί Μελίνα Μερκούρη, Θάνος Μικρούτσικος και Σταύρος Μπένος) και για δυο χρόνια υπεύθυνος συντονιστής του προγράμματος "Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων".

Έχει γράψει τα βιβλία:

  • "1896, οι πρώτοι διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες" (έκδοση του Τμήματος Ιστορικού Αρχείου της ΑΕΕΓΑ "Η Εθνική", 1996),
  • "Μαλλιαροπούλειο Θέατρο" (έκδοση: Κέντρο Καλλιτεχνικής Πράξης, Τρίπολη, 2000),
  • "Το θέατρο στον 20ό αιώνα: όροι, θέατρα, σχολές και μικρή βιβλιογραφική καταγραφή" (έκδοση: Κέντρο Καλλιτεχνικής Πράξης, Τρίπολη, 2000),
  • "Αρχαία Στάδια, λίκνο του ευ αγωνίζεσθαι" (έκδοση: Κατερίνα Παναγοπούλου, Αθήνα 2000).
  • "Το Αιγαίο μέσα στο χρόνο" (κείμενα: Νίκος Χ. Λαγκαδινός, Ανδρέας Βλαχόπουλος, Γιάννης Ηλ. Εμίρης, έκδοση: Υπουργείο Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Αθήνα 2005)
  • "Καλύτερα τύψεις παρά απωθημένα" (μυθιστόρημα, εκδόσεις Άγκυρα, Αθήνα 2005)

Δημοσιεύθηκε στο Bookia