ΜΑΓΔΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ-ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ, «ΠΑΤΡΙΔΑ ΞΕΝΗ»
Μια αναγνωστική προσέγγιση
Αγαπητοί φίλοι
Με ένα ερώτημα θα ξεκινήσω: Γιατί κάποιος γράφει ένα βιβλίο; Πολλές απαντήσεις έχουν ειπωθεί και γραφτεί. Η Μάγδα, διά στόματος του ήρωά της Ζαχαρία Ναχμία, δίνει εξαρχής το στίγμα της: « Γράφοντας, θα βρω το κλειδί για τη σωτηρία της ψυχής μου», γράφει ο ήρωας της Μάγδας. Και πολλοί από εμάς προσυπογράφουμε.
Και γιατί κανείς επιλέγει να διαβάσει ένα συγκεκριμένο βιβλίο; Πολλούς λόγους μπορούμε να επικαλεστούμε για την επιλογή του βιβλίου της Μάγδας Παπαδημητρίου–Σαμοθράκη, «Πατρίδα ξένη». Ο ίδιος ο τίτλος είναι μια πρόκληση για περισυλλογή: Πώς μπορεί η πατρίδα να είναι «ξένη»; Η πατρίδα μας είναι η κοιτίδα, το λίκνο της ύπαρξής μας, κομμάτι αναπόσπαστο του εαυτού μας, στοιχείο της ταυτότητάς μας. Πότε μια πατρίδα καθίσταται άραγε «ξένη»; Μόνο όταν κανείς την εγκαταλείψει οριστικά, εκούσια ή ακούσια; Ή μήπως κι όταν αυτή αλλοτριώνεται, ξεπουλιέται στο όνομα των συμφερόντων, προδίδεται από τα ίδια της τα τέκνα, γίνεται έρμαιο πολιτικών παθών και σπαραγμών, συχνά αδελφοκτόνων;
Πολλά τα ερωτήματα που θέτει η Μάγδα σε τούτο της το μυθιστόρημα, που είναι όντως μύθος και Ιστορία μαζί, αρμονικά συνταιριασμένα και δεμένα αξεδιάλυτα μέσα από τις ζωές των ηρώων της, που πορεύονται σε μια Ελλάδα που αγωνίζεται να βρει το πρόσωπό της, μέσα σε τέσσερις δεκαετίες του εικοστού αιώνα, από το 1935 έως το 1975, βιώνοντας συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα που αφήνουν το στίγμα τους στη ζωή τους, την καθορίζουν, όσο και οι προσωπικές επιλογές τους, οι κοινωνικές επιταγές, ο χαρακτήρας τους, τα πάθη τους.
Οι πρωταγωνιστές στο βιβλίο της Μάγδας είναι βαθιά ανθρώπινοι, δεν είναι καρικατούρες. Πονούν, αγαπούν, προδίδουν, γίνονται ήρωες, αγωνίζονται, νικούν και νικιούνται. Είναι σαθροί και μεγαλειώδεις. Είναι αληθινοί άνθρωποι. Η συγγραφέας διεισδύει στην ψυχή τους, τους ζωγραφίζει ανάγλυφα, αναδεικνύοντας τα στοιχεία εκείνα που καθορίζουν τη συμπεριφορά τους και προοιωνίζονται την πορεία τους, μέσα στα δόντια της Ιστορίας.
Β’ Παγκόσμιος, Κατοχή, Εμφύλιος, Δικτατορία των Συνταγματαρχών , το φάσμα του φασισμού και του ναζισμού, ο αγώνας για ανεξαρτησία και ελευθερία, η πίστη στη Δημοκρατία. Η ανθρωπιστική, αλλά και βαθιά αγωνιστική προσέγγιση είναι που κάνει ξεχωριστό τούτο το βιβλίο, με την εντυπωσιακή ιστορική ευρυμάθεια και τον πύρινο λόγο της Μάγδας Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, που αποκαλύπτει μια ψυχή που πάλλεται από την πίστη στην ελευθερία κι από την άρνηση κάθε μορφής φασισμού.
Το έργο της Μάγδας είναι ένα ηχηρό αντιπολεμικό και φιλειρηνικό μήνυμα, επίκαιρο και διαχρονικό. Αποδίδει «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι», επισημαίνει τις ευθύνες των ισχυρών της γης για το δράμα των λαών, αλλά και την ευθύνη του κάθε λαού για τη μοίρα του. Όπως γράφει χαρακτηριστικά, « Η αφροντισιά μας για τα κοινά δίνει το ελεύθερο στις κυβερνήσεις να κάνουν ό,τι θέλουν. Και οι πόλεμοι, όσο δεν αντιστεκόμαστε, δική τους απόφαση θα είναι πάντα.» Καταλογίζει ευθύνη στο μικρόβιο του μίσους, από το οποίο, όπως επισημαίνει, δε θα ησυχάσουμε ποτέ, και το ενοχοποιεί για τον διαχωρισμό και τον αλληλοσπαραγμό των ανθρώπων..
Σε τούτο το βιβλίο η συγγραφέας ευαγγελίζεται τον αγώνα για την ειρήνη και τη Δημοκρατία και τονίζει τη σπουδαιότητα της συλλογικής ευθύνης για την πορεία των κρατών και των λαών. Γράφει: «Η μνήμη, όπου και να την αγγίξεις πονεί, όπως και η αλήθεια.» Όμως, χωρίς ιστορική μνήμη οι επιλήσμονες λαοί γίνονται δέντρο άκαρπο, αδύναμο μπροστά στις καταιγίδες των καιρών. Η μνήμη καθορίζει την πράξη. Και η πράξη, το μέλλον. Το βιβλίο της Μάγδας Παπαδημητρίου- Σαμοθράκη, «Πατρίδα ξένη», είναι, λοιπόν, ένα μυθιστόρημα, που ατενίζει το μέλλον, μελετώντας το παρελθόν. Και είναι ένα δυναμικό εθνεγερτήριο σάλπισμα, για να μη γίνει ποτέ πατρίδα «ξένη» τούτη η υπέροχη πατρίδα μας.
Ευαγγελία Μινάρδου-Αδάμου
Πατρίδα ξένη
Έχει η Μάγδα ένα συγκλονιστικό, μυστηριακό, ασύλληπτο, μαγικό τρόπο, να μάς δραπετεύει από την ωμή πραγματικότητα, για να μεταπηδήσουμε στην άλλη ωμή πραγματικότητα της Ιστορίας, σμιλεύοντας σπαράγματα αναμνήσεων, ακολουθώντας αχνάρια ζωών, ανασκαλεύοντας σημειωματάρια διαδρομών, εισάγοντάς μας μέσα από την αχαλίνωτη περιπλάνηση του νου στο παρελθόν των ανθρώπων που πάλεψαν, προδόθηκαν, πέθαναν για την πατρίδα μας.
Μέσα από τις αμέτρητες μάχες, πληγές και αγωνίες των ηρώων της, δεν χωράνε μεσοβέζικες στιγμές σιωπής, αφού οι αλήθειες που ξεπηδάνε μέσα από τις σελίδες του " Πατρίδα ξένη" μάς μιλούν στην καρδιά, στην ψυχή, στο μυαλό και μας περνούν από την έννοια του αφηρημένου χρόνου στην τρομαχτική διαύγεια των γεγονότων, στα έντονα συναισθήματα που ταλανίζουν τους ανθρώπους της. Αγωνιούμε μαζί τους, μπαίνουμε στα καταγώγια όπου πατριώτες αγωνιστές υφίστανται ταπεινωτικά βασανιστήρια, προχωράνε αγέρωχοι προς τον θάνατο...
Κι αυτοί που επέζησαν δεν άφησαν το μίσος να δηλητηριάσει την ψυχή τους δίνοντας τόπο στην οργή... Ολοκληρώνει τούτο το υπέροχο μυθιστόρημα, κάνοντας το χρέος της απέναντι στην Ιστορία, στην Ελλάδα, στους Ανθρώπους που μαρτύρησαν για να ζούμε σε μια πατρίδα ελεύθερη χωρίς προστάτες και που δυστυχώς, αυτοί τη σταυρώσανε και πάλι, χωρίς να έρθει η πολυπόθητη λύτρωση.
Αγαπητή Μάγδα , νιώθω τυχερός που γίναμε φίλοι, συγκάτοικοι σε τούτο το υπέροχο νησί και που μου έδωσες τη χαρά να πλάσω αυτήν την παρουσίαση. Με το βιβλίο σου αυτό, μάς δένεις με τον αόρατο ιστό του ιερού και αέναου ελλαδικού πεπρωμένου και μας βοηθάς να ξαναζήσουμε γεγονότα που μάς κάνουν να νοιώσουμε περήφανοι που ζούμε πάνω σ' αυτήν την κουκίδα της γης.
Γεώργιος Αλβέρτης
Η συγγραφέας του βιβλίου
Σας καλωσορίζω με τη σειρά μου σ’ αυτόν τον νέο όμορφο χώρο, στη «Μοσχούλειο Σχολή», το στολίδι του δήμου Τήνου. Ευχαριστώ θερμά τον Πρόεδρο της διαχειριστικής επιτροπής κ. Μανώλη Σώχο που με συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα των θερινών εκδηλώσεων της Στέγης Πολιτισμού και Παιδείας του Δήμου Τήνου. Σας ευχαριστώ τον καθένα σας ξεχωριστά για την τιμή που μου κάνετε. Ευχαριστώ θερμά τους φίλους που βρίσκονται στο πάνελ και δούλεψαν γι αυτή τη γιορτή, για την σημερινή ξεχωριστή παρουσίαση. Τον αγαπητό φίλο και συγγραφέα Γιώργο Αλβέρτη που δεν έχω λόγια να του εκφράσω την ευγνωμοσύνη και τη συγκίνησή μου. Την αγαπημένη φίλη και ομότεχνη Ευαγγελία Μινάρδου- Αδάμου, για την υπέροχη φιλολογική της ανάλυση, την αγαπημένη επίσης φίλη και ποιήτρια Ελίνα Αφεντάκη που με την αισθησιακή της φωνή ανέγνωσε τα αποσπάσματα, και τον Αλέξανδρο Αλβέρτη- Φιλιππούση για την τεχνική επιμέλεια. Τις εκδόσεις Άπαρσις και το βιβλιοπωλείο «Περί Τήνος». Τον σύντροφο της ζωής μου Γιάννη Σαμοθράκη και τα παιδιά μου Ειρήνη και Ζαχαρία που με την αγάπη και τη στήριξη τους κατάφερα να εκδώσω μέχρι σήμερα έντεκα βιβλία. Πρόσφατα εκδόθηκε και το πρώτο εικαστικό φωτογραφικό λεύκωμα του Γιάννη με τις ομορφιές της Έξω Μεριάς, με δικά μου κείμενα και ποιήματα.
Η «Πατρίδα ξένη» είναι το μόνο που δεν έχει αναφορά στο αγαπημένο μας νησί. Γράφτηκε για τον τόπο καταγωγής μου, το Αγρίνιο. Ο θείος μου ο Γιώργος Παπαδημητρίου, ο Γιώργος Παππάς του βιβλίου μου, μου είχε πει «Τα λέω σε σένα, για να τα μεταφέρεις στους νεότερους για να φρουρούν τη Δημοκρατία και να προφυλάσσουν την ελευθερία. Εάν όλους αυτούς που πέρασαν όλα αυτά τα βασανιστήρια και τα τόσα άλλα θύματα, το μέλλον δεν τους ξεχάσει τότε οι θυσίες δεν έγιναν μάταιες. Δεν είναι καιρός για θρήνους και μοιρολόγια. Χρειάζεται αγώνας». Με μπόλιασε μαζί με τους γονείς μου με αξίες και ιδανικά. Γράφοντας αυτό το βιβλίο, προσπάθησα να τηρήσω την υπόσχεση μου, να βάλω το λιθαράκι μου για μια υγιή, ανθρώπινη κοινωνία, χωρίς όμως λήθη και άγνοια για να είναι ευχαριστημένοι ότι δεν πήγε χαμένος ο κόπος τους.
Το βιβλίο είναι φόρος τιμής και μνήμης στον θείο μου, στους αγώνες του αλλά και σε όσους αγωνίστηκαν κατά του ναζισμού και του φασισμού. Σε όλους αυτούς που βασανίστηκαν και θανατώθηκαν για να είμαστε σήμερα ελεύθεροι. Σ’ όλον τον Ελληνικό Εβραϊκό πληθυσμό που κυνηγήθηκε και θανατώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σ’ αυτούς που σώθηκαν αλλά τους κυνηγούσαν ολάκερη ζωή οι εφιάλτες. Στην έρευνα αμέριστη και πολύτιμη ήταν η βοήθεια του Λέοντα Ναρ, συγγραφέα, φιλολόγου και Διδάκτορα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της Γεωργίας Πανταζή διαχειρίστριας του Agriniomemories. Blogspot για το πολύτιμο υλικό της εποχής εκείνης που μου έδωσε. Η ιδέα της συγγραφής ήρθε όταν τελείωσα το ηλεκτρονικό μου βιβλίο που υπάρχει στην ιστοσελίδα μου, «Πάνος Μειντάνης-Ο γερό-Ανένδοτος» το συνθηματικό όνομα του Γιώργου Παπαδημητρίου στα χρόνια της κατοχής και της χούντας. Ένιωσα την ανάγκη πως όλο αυτό το υλικό έπρεπε να αξιοποιηθεί. Έπρεπε να φτάσει και στον κόσμο που δεν έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι ήρωες άρχισαν να πλάθονται στον νου μου, η μυθοπλασία άρχισε να οργανώνεται στη σκέψη και ο Γιώργος Παππάς έγινε ο κύριος πρωταγωνιστής. Το γεγονός ότι ήταν στην κατοχή σύνδεσμος του Δαμασκηνού και της Αντίστασης, δίνοντας πλαστές ταυτότητες στους Έλληνες Εβραίους για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς, με οδήγησε στη δημιουργία της οικογένειας Ναχμίας. Και φυσικά αφού Κατοχή δεν γίνεται χωρίς δοσίλογους και ταγματασφαλίτες, δημιουργήθηκε η οικογένεια Ξυπολυτέα. Τον θείο μου τον γνώρισα καλύτερα όταν τελείωσε από τις φυλακές και τις εξορίες. Ήταν συνεπής Δημοκράτης, περήφανος, έντιμος, προσηλωμένος στους στόχους του, ασυμβίβαστος, και υποστηρικτής των κοινωνικά αδύναμων. Αρνήθηκε την εξαγορά ανταλλαγμάτων τον καιρό της αποστασίας, κατήγγειλε τη διαφθορά, τη διαπλοκή και την κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος. Χτύπησε το χέρι στο τραπέζι πολλές φορές για να υποστηρίξει την Ελλάδα της Δικαιοσύνης και του ήθους. Έλεγε πως ο πολιτικός δεν πρέπει να φοβάται να κυκλοφορήσει ανάμεσα στον κόσμο. Αν τον φοβάται καλύτερα να μη γίνει πολιτικός. Τάχα ποιον είχε να φοβηθεί όταν ως αρχηγός του ΠΑΚ Εσωτερικού είχε γνωρίσει τα μεσαιωνικά κελιά των φυλακών Αβέρωφ, του Χαϊδαρίου, της Μέρλιν; Όταν βασανίστηκε από τον Μανιαδάκη επί Μεταξά και αργότερα στη χούντα από τον Λάμπου; Είμαι περήφανη για εκείνον. Γι αυτό και θα συνεχίσω να μάχομαι: είτε συγγραφικά είτε στους δρόμους. Για να δικαιώσω όλους αυτούς που έφυγαν. Δεν μπορώ να μη συνεχίσω τον δρόμο του αγώνα που με μπόλιασαν οι πρόγονοι μου, για το καλό του Ανθρώπου. Γιατί ο φασισμός και ο ναζισμός δεν ήρθαν από το μέλλον και πρέπει να μπουν στο χρονοντούλαπο με άφθονη ναφθαλίνη. Καλή ανάγνωση και σας ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας!
Μάγδα Παπαδημητρίου - Σαμοθράκη