Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του μυθιστορήματος «Στο κόκκινο τ' ουρανού»της Μάγδας Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, η συγγραφέας μιλάει για αυτό αλλά και τις πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις του κεντρικού θέματος.
Τι ήταν αυτό που στάθηκε αφορμή να γράψεις το μυθιστόρημα «Στο κόκκινο τ' ουρανού»;
Πριν απαντήσω στην ερώτηση σου, θέλω να ευχαριστήσω εσένα και το Bookia για την φιλοξενία καθώς και τους εκδότες μου Κάκια Ξύδη και Δημήτρη Καραναστάσηπου δέχτηκαν αμέσως να μπω στο δυναμικό των εκδόσεων τους όταν διάβασαν το χειρόγραφο έργο μου. Και οι δυο είναι δίπλα μου, με στηρίζουν και είμαι αισιόδοξη ότι θα συνεχίσουμε την συνεργασία μας για πολλά-πολλά βιβλία ακόμη. Ένας νέος εκδοτικός οίκος που έχει συνεχόμενη ανοδική πορεία. Να είμαστε πρώτα γεροί και να αντέξουμε στους χαλεπούς καιρούς.
Για να γραφεί αυτό το μυθιστόρημα, αφορμή στάθηκαν τα χρόνια προβλήματα που συνεχίζουν να ταλαιπωρούν τους λαούς και δεν τους αφήνουν να προκόψουν. Ο ρατσισμός, ο φασισμός, η μετανάστευση και άλλα δευτερεύοντα όπως οι ταξικές και οι κοινωνικές διαφορές, η απώλεια ιδανικών και η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας.
Είναι γνωστό ότι πάντα σε χρόνια κρίσης, οικονομικής αλλά και αξιών, τα προβλήματα αναπαράγονται επικίνδυνα. Όλοι γνωρίζουμε πώς όσο ανεβαίνει η ανεργία και μεγαλώνει η φτώχια τόσο γιγαντώνονται. Γύρω από αυτούς τους άξονες κινήθηκε το μυθιστόρημα αλλά και «γεννήθηκαν» οι ήρωες μου.
Διαβάζοντας μυθιστορήματα για τον ελληνισμό της Μ. Ασίας, του Πόντου και της Κωνσταντινούπολης διαπίστωσα ότι υπάρχει και η Βόρειος Ήπειρος που δεν έχει γραφεί κάτι λογοτεχνικά εκτός από τον Τηλέμαχο Κώτσια, τον Θοδωρή Δεύτο και τον Σωτήρη Δημητρίου που κατάγονται από εκεί. Έτσι ξεκίνησα μια δύσκολη βουτιά στην ιστορία της Αλβανίας του Χότζα, πολύ δύσκολη μπορώ να ομολογήσω.
Ζήτησα την βοήθεια των δυο πρώτων συγγραφέων, διάβασα πολλά ιστορικά βιβλία για την περιοχή, για την προσωπικότητα του Χότζα αλλά και γι’ αυτά που τράβηξαν οι Έλληνες. Έψαξα στο διαδίκτυο για πιο σαφή και ολοκληρωμένη εικόνα και ξεκίνησα από την αρχή. Σίγουρα υπάρχει πολλή μυθοπλασία που το έμπειρο μάτι του αναγνώστη θα ξεχωρίσει. Αν το κατάφερα θα μου το πουν οι ίδιοι οι αναγνώστες.
Πού νομίζεις ότι οφείλεται η στροφή του αναγνωστικού κοινού προς το ιστορικό μυθιστόρημα;
Στην έλλειψη ιστορικών γνώσεων που έχουμε όλοι μας από το σχολείο. Τα σχολικά ιστορικά εγχειρίδια δεν έχουν προχωρήσει στα ιστορικά γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών ή δεν έχουν «μπει» βαθιά σε γεγονότα που αγνοούμε. Για διάφορους λόγους που δεν θέλω να αναλύσω. Ο καθένας βγάζει τα συμπεράσματα του.
Έτσι οι συγγραφείς των ιστορικών μυθιστορημάτων με την έρευνα που κάνουν μαζί με την μυθοπλασία που πλέκουν, ικανοποιούν και «φωτίζουν» αυτές τις άγνωστες πτυχές.
Γιατί μπλέκεται η Τήνος και σ’ αυτό το μυθιστόρημα ενώ έχεις γράψει γι αυτή και στα προηγούμενα έργα σου;
Πράγματι, η Τήνος υπάρχει στα ποιητικά μου έργα που μπορούν οι αναγνώστες να διαβάζουν ελεύθερα στην επίσημη ιστοσελίδα μου www.magdapapadimitriou.grαλλά και στο πρώτο μου μυθιστόρημα, «Ζωή σε Θαλασσοσταλιές» από τις εκδόσεις Έναστρον.
Ήρθε πάλι στο βιβλίο μου «Στο κόκκινο τ' ουρανού» για δυο λόγους. Ο πρώτοςήταν ότι ήθελα οι ήρωες μου να μείνουν στο νησί της Μεγαλόχαρης που εμπνέει γαλήνη και ηρεμία ώστε να ζήσουν ελεύθεροι. Χωρίς να νιώθουν τον ρατσισμό και τον φόβο από τους ντόπιους. Μιλάμε για την εποχή της δικτατορίας που όλα ήταν ρευστά. Οι ήρωες μου, δραπέτες από το κράτος του Εμβέρ Χότζα δεν θα μπορούσαν να ανασάνουν ελεύθερα σ’ άλλο μέρος της χώρας. Αλλά ακόμη και σ’ αυτό τον τόπο βρήκαν δυσκολίες. Δεύτερος λόγος ήταν ότι η Τήνος είναι το αγαπημένο μου νησί, το καλοκαιρινό μου καταφύγιο που εμπνέομαι και γράφω. Το γνωρίζω 26 χρόνια αλλά και πάλι υπήρχαν άγνωστα ιστορικά σημεία που ζήτησα την βοήθεια του Κώστα Δανούση, ιστορικού και συγγραφέα.
Ήθελα να γνωρίσω στους Έλληνες ταξιδιώτες ότι η Τήνος δεν είναι μόνο το νησί της Μεγαλόχαρης αλλά και της Τέχνης. Η άγνωστη Τήνος που αγνοούν οι περισσότεροι. Δυστυχώς τα τουριστικά γραφεία έχουν ως κέντρο στο πρόγραμμα τους την Μεγαλόχαρη, το μοναστήρι της Αγίας Πελαγίας και γεμίζουν το πρόγραμμα με μια γρήγορη βόλτα στα χωριά. Μαγευτικά χωριά που τα προσπερνούν. Υπάρχει και ο εναλλακτικός τουρισμός, η γνωριμία με την φύση και την Τέχνη.
Ευτυχώς υπάρχουν οι μεμονωμένοι Έλληνες που τα γνωρίζουν πολύ καλά και έχουν ερωτευτεί το νησί. Όπως και οι ξένοι που έχουν αγοράσει σπίτια, χωριά ολόκληρα γιατί έχουν βρει κάτι ξεχωριστό.
Ποιο μήνυμα παίρνει ο αναγνώστης διαβάζοντας το μυθιστόρημα;
Ο κάθε αναγνώστης παίρνει από το βιβλίο ότι θέλει. Δίνει το δικό του στίγμα, το σκηνοθετεί με την δική του ματιά. Ο καθένας λαμβάνει τα μηνύματα που θεωρεί σημαντικά. Μπορεί ο συγγραφέας να θέλει να τον κεντρίσει, να τον προβληματίσει, να τον διδάξει. Αλλά ο αναγνώστης να θέλει να «χαθεί» και να χαλαρώσει ταξιδεύοντας στο κόκκινο του ουρανού βάζοντας τα δικά του χρώματα. Να μην τον ενδιαφέρει καθόλου το ιστορικό αλλά μόνο το κοινωνικό και τα τοπία της Τήνου.
Οι ήρωες μου λοιπόν, άλλοτε μόνοι τους και άλλοτε καθοδηγούμενοι από μένα, μέσα από τις περιπέτειες τους, λένε στον αναγνώστη πώς η αγάπη δεν πρέπει να ξεχωρίζει χρώμα, φυλή και θρησκεία και δεν πρέπει να βάζουμε ταμπέλες χωρίς να γνωρίζουμε τους ανθρώπους. Όσοι γνωρίζουν ιστορία, ξέρουν καλά για το πέρασμα των Ελλήνων προσφύγων από τη Συρία, για την παραμονή τους εκεί και την επιβίωσή τους χάρις στη βοήθεια που τους παρείχε ο ντόπιος πληθυσμός.
Αυτοί που εναντιώνονται στους Σύριους μετανάστες μάλλον δεν το γνωρίζουν ότι αυτά είναι δανεικά αλλά όχι αγύριστα. Έχω ακούσει από διάφορους ανθρώπους ότι τους Μικρασιάτες και τους Πόντιους τους δεχτήκαμε γιατί ήταν δικοί μας. Μάλλον δεν τους έχουν μιλήσει αυτοί που τους καθοδηγούν το τι λόγια άκουσαν οι πρόσφυγες και πόσο απαίσια τους φέρθηκαν οι ντόπιοι.
Έβαλα στον αντίποδα την μετανάστευση λέγοντας στους αναγνώστες πώς δεν ήμασταν τα καλύτερα παιδιά οι Έλληνες στο εξωτερικό. Μας φέρθηκαν απαίσια, μας εκμεταλλεύτηκαν, μας αποκάλεσαν Βρομοέλληνες. Αλλά ήμασταν και δεύτερη σε τάξει μαφία στην Αμερική. Όλα αυτά πρέπει να τα σκεφτούμε και να αλλάξουμε συμπεριφορές.
Υπάρχει χώρος για όλους αρκεί να ελευθερωθούμε πραγματικά και να μην επιτρέπουμε να γινόμαστε έρμαια των όποιων σκοτεινών δυνάμεων που έχουν συμφέροντα από μια ταραγμένη κατάσταση. Εδώ έρχονται τα ιστορικά μυθιστορήματα να μας βγάλουν τις παρωπίδες. Αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία, τα λάθη επαναλαμβάνονται και είναι ό,τι χειρότερο για κάθε λαό να έχει άγνοια.
Μέσα στο μυθιστόρημα έχεις αναφέρει τα ονόματα του Ευάγγελου Αβέρωφ, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Ποιος είναι ο λόγος που τους έδωσες χώρο στο μυθιστόρημα σου;
Πολύ ωραία ερώτηση. Κατάγομαι από μια οικογένεια με πολιτική άποψη και δράση. Συζητούσαν για την πολιτική μέσα στο σπίτι από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Από μικρή λοιπόν ρωτούσα τους γονείς μου ποιοι ευθύνονται για την Βόρειο Ήπειρο και γιατί ανήκει στην Αλβανία. Μου έλεγαν πάντα ότι φταίει ο Αβέρωφ. Αντί να την διεκδικήσει μετά τον πόλεμο που νικήσαμε την χάρισε κυριολεκτικά στην Αλβανία.
Δεν μπορούσα να καταλάβω το γιατί. Τους δικαιολόγησα ότι επειδή είναι αντιδεξιοί, φυσικό ήταν να μου απαντήσουν έτσι. Αυτό είχε μπει στο υποσυνείδητο αλλά είχε παγώσει. Όταν ήρθε η ώρα να κάνω την έρευνα διαπίστωσα ότι είχαν δίκιο και το έγραψα. Έτσι έγινε και με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο αλλά και για τον Καραμανλή που εξαιτίας τους άρχισε το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα για να σώσουν υποτίθεται την διαλυμένη Ελλάδα.
Κι εδώ ερχόμαστε να επαληθεύσουμε την προφητεία ενός Γερμανού ναζί ότι «μια μέρα όλοι οι λαοί που μας μίσησαν θα δουλέψουν για μια ισχυρή Γερμανία». Και προσθέτω για μια ισχυρή Αμερική, Βέλγιο… Έτσι λοιπόν πιστεύω ακράδαντα ότι αυτοί οι πολιτικοί είχαν παίξει ένα σημαντικό αρνητικό ρόλο και δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν από ένα ιστορικό μυθιστόρημα.
Για ποιο λόγο βάζεις την ηρωίδα σου την Σμαραγδένια να πάσχει από καρκίνο; Για να συγκινήσεις τον αναγνώστη ή τον χρησιμοποιείς ως μοχλό για εσωτερική πνευματική αναζήτηση;
Η Σμαραγδένια ως μια γυναίκα με δυνατή προσωπικότητα, με οικονομική άνεση, θεωρούσε τον εαυτό της αήττητο. Δεν φοβήθηκε ποτέ, έκανε ότι ήθελε κουμαντάροντας τις ζωές των άλλων. Ακόμη και την ευτυχία τους. Ήταν μια περήφανη γυναίκα.
Όμως κουβαλούσε μέσα της πολλά πρέπει καταπιέζοντας και πνίγοντας τα θέλω της. Ήρθε η ώρα όμως που αυτά που προκάλεσε γύρισαν πάνω της. Το κακό έρχεται κάποια στιγμή πάνω σου όπως και το καλό. Έτσι, η συμπεριφορά της, η υπεροψία της σε όλη την διάρκεια της έγγαμης ζωής της έρχεται να την καταδικάσει και να απολογηθεί για τα κρίματα της.
Η ισχυρή Σμαραγδένια γίνεται πολύ μικρή μπροστά στον θάνατο, τον Θεό της και καταλαβαίνει τα λάθη της απέναντι σ’ όλους που προσπάθησαν να την πλησιάσουν. Έτσι δεν γίνεται με όλους μας; Όσο είμαστε γεροί ήμαστε παντοδύναμοι. Αλλά έρχονται έτσι τα πράγματα που παρασυρόμαστε σαν τα κούτσουρα στο ποτάμι. Ούτε το χρήμα αλλά ούτε και η φάρα μας έχει αξία.
Χρησιμοποιείς τον φόβο, τις αλυσίδες, την βαλίτσα με τις μνήμες, τα "πρέπει" και τα "θέλω". Υπάρχουν συχνά αυτές οι λέξεις μέσα στο μυθιστόρημα. Τις θεωρείς λέξεις-κλειδιά για περισσότερο προβληματισμό στον αναγνώστη;
Διάβαζα την περίοδο της συγγραφής του μυθιστορήματος φιλοσοφικά βιβλία και περισσότερο την Πολιτεία του Πλάτωνα. Συγκεκριμένα την αλληγορία του σπηλαίου. Μ’ ενδιέφερε πρώτα η προσωπική βύθιση της ψυχής μου ώστε να καταφέρω να βγω στο φως διώκοντας τις τυχόν φοβίες και να σπάσω τις προσωπικές μου αλυσίδες και μετά να πάρω εκείνα τα στοιχεία που θα έκτιζα τους ήρωες μου.
Είναι αλήθεια ότι αν θέλουμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Είναι αλήθεια ότι όλοι μας ζούμε στο δικό μας σπήλαιο, αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο κουβαλώντας από την ώρα που γεννιόμαστε μια βαλίτσα με τα πρέπει, τα θέλω, τον φόβο κι όλα αυτά που θέλουν να μας περάσουν οι γονείς, το σχολείο, η εκκλησία, η κοινωνία, το κράτος ότι είναι τα σωστά και ότι πρέπει να τα τηρούμε χωρίς αντίρρηση και αντίδραση.
Κάποιοι από μας μπορεί να καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και να βγουν από το σπήλαιο πετώντας ότι άχρηστο έχουν φορτωθεί. Κανείς δεν ξέρει όμως αν θα τυφλωθεί από τη λάμψη του Ήλιου ή αν θα επιστρέψει πίσω. Αυτό τον προβληματισμό βάζω έμμεσα στους αναγνώστες μέσα από αυτές τις λέξεις-κλειδιά.
Μπορούμε όμως να τις σπάσουμε τις αλυσίδες; Μπορούμε να πούμε «δεν φοβάμαι και είμαι λεύτερος»; Δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Θέλει πολλή δουλειά. Είμαι σίγουρη πώς αν το προσπαθήσουμε όλοι μας , το φως του ήλιου θα σβήσει τον ρατσισμό και τον φασισμό από τον κόσμο. Θα υπάρχει αγάπη και όχι μίσος που μας μπολιάζουν οι δεσμώτες.
Κατά την γνώμη σου πόσο συμβάλλει το Bookia στην προβολή του συγγραφέα και του έργου του;
Το Bookia, που είναι μεγάλη μου τιμή να είμαι συνεργάτιδα και μέλος της μεγάλης του οικογένειας, είναι το μόνο κοινωνικό δίκτυο που έχει συνεργάτες σ’ όλη την χώρα. Αυτό αυτόματα σημαίνει ότι στηρίζει τους δημιουργούς της περιφέρειας, προβάλλονται.
Το κυριότερο για μένα, κάτι που έλειπε, είναι ότι το πανελλήνιο γνωρίζει πώς υπάρχουν αξιόλογοι συγγραφείς στην Καβάλα, στην Δράμα, στην Ξάνθη, στην Κατερίνη, στην Καρδίτσα, στην Πάτρα, στα νησιά και έχουν δημιουργήσει κυψέλες πολιτισμού.
Από την άλλη, ο αναγνώστης μέσα από το Bookia πληροφορείται το τι συμβαίνει στο χώρο του βιβλίου, ποιος συγγραφέας είναι στην πόλη του, τι κριτικές έχουν γραφεί για το βιβλίο που ενδιαφέρεται. Είναι μια μεγάλη προσπάθεια που αξίζει τον κόπο να συνεχίσει να υπάρχει.
Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
Όταν μπαίνει η λέξη ΤΕΛΟΣ σε ένα μυθιστόρημα, από πίσω συνήθως υπάρχει κάτι στα σκαριά. Έχει γίνει ένα προσχέδιο, μια σκέψη ή μια υποτυπώδη έρευνα γι αυτό που θα ακολουθήσει. Στον δικό μου σκληρό δίσκο υπάρχει ένα ιστορικό μυθιστόρημα που δουλεύεται ακόμη, όχι για την Τήνο αυτή τη φορά αλλά για το Αγρίνιο, το τόπο καταγωγής μου. Υπάρχουν ακόμη κάποια ποιήματα και διάφορα άλλα προσχέδια που ακόμη δεν έχουν σχηματοποιηθεί και δεν μπορώ να αποκαλύψω. Άλλωστε, πάντοτε, όταν ο συγγραφέας αρχίζει και ξεδιπλώνει τον μύθο, γι αλλού ξεκινά να ταξιδεύει κι αλλού τον οδηγούν οι ήρωες…
Ευχαριστώ και πάλι για την όμορφη κουβέντα μας και εύχομαι στο Bookia να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τα σχέδια του και σε σας δύναμη για να αντέξετε. Καλή, δημιουργική αναγνωστική χρονιά σε συγγραφείς και αναγνώστες!
Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Χότζα καταλαμβάνει την εξουσία στην Αλβανία, κι αυτό είναι καταστροφικό για την ελληνική μειονότητα. Τα σύνορα κλείνουν, και στα χρόνια που ακολουθούν, οι εκτελέσεις, η εξορία και ο βασανισμός των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου γίνονται καθημερινό φαινόμενο.Ένα ζευγάρι καταφέρνει να δραπετεύσει από την κόλαση. Βρίσκουν καταφύγιο στην Τήνο, όπου με σκληρή δουλειά καταφέρνουν να ορθοποδήσουν. Ο γιος τους ερωτεύεται την Αντιγόνη, κόρη μιας παλιάς αρχόντισσας του νησιού, αλλά ο ρατσισμός θα σταθεί εμπόδιο στη σχέση τους. Θα καταφέρει άραγε η αγάπη να ξεπεράσει τις δυσκολίες;
Ένα βιβλίο για την κοινωνική ανισότητα, τις λησμονημένες πατρίδες και τους μετανάστες αυτού του κόσμου.
H Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκηγεννήθηκε στην Αθήνα το 1963 και μεγάλωσε στην Κατερίνη όπου τελείωσε τις λυκειακές της σπουδές.
Το 1986 τελείωσε τη σχολή Στελεχών Γεωργικών Συνεταιρισμών του ΟΑΕΔ. Εργάζεται στον ΟΤΕ από το 1986, ενώ υπήρξε και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού του Πολιτιστικού Κέντρου ΟΤΕ "Πολιτιστική Έκφραση" μέχρι το 2002.
Από το 2002 εργάζεται στον ΟΤΕ Λιτοχώρου. Ήταν ένα από τα πνευματικά παιδιά του Γιάννη Κουτσοχέρα, ο οποίος την οδήγησε στα σκαλοπάτια της ποίησης. Ξεκίνησε να πειραματίζεται με την ποίηση από πολύ νωρίς.
Έχει εκδώσει τα βιβλία: "Χωρίς ταυτότητα" (ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1983), "Ιριδίσματα" (εκδ. Γκοβόστη, 1990), "Ηώ" (εκδ. Γκοβόστη, 1992) και "Το ταξίδι του έρωτα από τον Όλυμπο στου Αιγαίου τα κύματα" (εκδ. Όλυμπος, Κατερίνη 2008). Άρθρα και κριτικές για το έργο της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Ποιήματά της έχει μελοποιήσει ο συνθέτης Χάρης Παπαδόπουλος. Είναι παντρεμένη με το Γιάννη Σαμοθράκη και έχει δύο παιδιά, την Ειρήνη και το Ζαχαρία.
Δημοσιεύθηκε στο BOOKIA