Συζητώντας με τον Ανδρέα Βενιανάκη για τον Δάγκουλα, το Δράκο της Θεσσαλονίκης

Μετά την παρουσίαση του βιβλίου «Δάγκουλας ο δράκος της ΘεσσαλονίκηςΣυμβολή στην ιστορία των Ταγμάτων Ασφαλείας επί Κατοχής 1941-1944» στην Κατερίνη, είχα την ευκαιρία να συζητήσω με τον ερευνητή και συγγραφέα Ανδρέα Βενιανάκη.

Το 1944 ήταν ένα εφιαλτικό έτος για τη Θεσσαλονίκη: Λίγους μήνες πριν από την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής ένοπλες ομάδες δωσιλόγων (Τάγματα Ασφαλείας) έκαναν τη θορυβώδη εμφάνισή τους στους δρόμους της πόλης, τρομοκρατώντας -υπό το πρόσχημα της "καταπολέμησης του κομμουνισμού"- τον πληθυσμό της. 

Ανάμεσα σε αυτές ξεχώρισε χάρη στις "υψηλές επιδόσεις" της η ομάδα του "πρόσφυγα" εκ Γρεβενών Αντώνη Δάγκουλα, το όνομα του οποίου σημάδεψε ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της στα μεταπολεμικά χρόνια. 

Το παρόν βιβλίο φωτίζει για πρώτη φορά τα πραγματικά κίνητρα και την αιματηρή δράση του "πρώτου δράκου της Θεσσαλονίκης" και φέρνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με ένα παρελθόν στο οποίο πρωτοστατούσε η αυθαίρετη και άλογη βία. 

O Δάγκουλας επιστρέφει στους δρόμους της πόλης, αυτήν τη φορά σε βιβλίο...

Ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για το Bookia. Είναι το πρώτο ιστορικό βιβλίο που γράφετε χωρίς να είστε ιστορικός αλλά ερευνητής. Τι σας ώθησε να το γράψετε; Η οργή, η άγνοια του λαού ή κάτι άλλο;

Οι λόγοι είναι πολλοί. Το βιβλίο περιέχει υλικό που μάζεψα μετά από πολύχρονη έρευνα. Αυτό που έκανε εντύπωση ήταν πως ακόμη και σήμερα παλιοί κάτοικοι της Θεσσαλονίκης νιώθουν τρόμο στο άκουσμα του ονόματος Δάγκουλας. Σε έγγραφο της γερμανικής δικαιοσύνης μέλος της υπηρεσίας ασφαλείας (SD-SS)αναφέρει πως το τμήμα του Δάγκουλα έπαιρνε πολύ γρήγορα τις αποφάσεις για να εκτελέσει κρατουμένους του ώστε μια φορά δεν πρόλαβαν να διασώσουν πράκτορα τους που είχε διείσδυση στο ΕΑΜ με αποτέλεσμα να εκτελεστεί.

Ενώ το όνομα του Αντώνη Δάγκουλα υπήρχε μέσα στις μνήμες των παλιών κατοίκων της Θεσσαλονίκης απουσίαζε μια μελέτη που θα αναφέρονταν αποκλειστικά στην δράση του τμήματος του.

Η επαφή μου με τον έγκριτο ιστορικό του ΠΑΜΑΚ Στράτο Δορδανά που πρώτος ασχολήθηκε με την περίπτωση του δωσιλογισμού (Έλληνες εναντίον Ελλήνων. Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη κ.α.) στην Θεσσαλονίκη ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για να ασχοληθώ με την δραστηριότητα του τμήματος του Δάγκουλα και όχι με μια γενικευμένη έρευνα με θέμα τις γερμανοεξοπλισμένες αντικομουνιστικές πολιτοφυλακές της Θεσσαλονίκης. Κατά την διάρκεια της συγγραφής αποστασιοποιήθηκα από τα συναισθήματα μου και ακολούθησα την επιστημονική γραφή που απαιτούσε η μελέτη μου.

Σίγουρα οι συγγενείς των θυμάτων δεν μπορούν να ξεχάσουν τα εγκλήματα του Δάγκουλα. Μ΄ αυτό το βιβλίο νιώθετε ότι σκαλίζετε πάλι τις στάχτες για να διατηρηθεί άσβεστη η μνήμη;

Το βιβλίο αυτό έγινε βασιζόμενο τους κανόνες της επιστημονικής μελέτης, μετά από εβδομήντα χρόνια δεν έχουν μείνει ούτε οι στάχτες αλλά μόνο ιστορικά τεκμήρια. Ακόμη και σήμερα συγγενείς των θυμάτων δεν γνωρίζουν για την τύχη των οικείων τους.

Από πού άρχισε και πού σταμάτησε η δεκαετής έρευνα μέχρι να γραφεί το βιβλίο;

Η μελέτη βασίστηκε κυρίως σε αρχειακό υλικό από το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Δήμο Θεσσαλονίκης, Ληξιαρχεία του Νομού Θεσσαλονίκης, Βιβλία των Νεκροταφείων του Νομού Θεσσαλονίκης, στις μελέτες προηγούμενων ερευνητών αλλά και σε εφημερίδες της χρονικής περιόδου 1944-1965. Πολύ χρήσιμες ήταν οι συνεντεύξεις πολλών ατόμων που γνώριζαν τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1941-1945.

Η μελέτη εξιστορεί την δεκάμηνη περίοδο της δράσης του Δάγκουλα από τον Ιανουάριο του 1944 έως τον Οκτώβριο του 1944, στην συνέχεια την σύλληψη του στην πόλη του Κιλκίς τον Νοέμβριο του ίδιου έτους και τον θάνατο του κατά την διάρκεια της νοσηλείας του στην Θεσσαλονίκη. Αναφορές γίνονται και σε προγενέστερες χρονολογικές περιόδους του 1944 όπου δίνονται στοιχεία για τον Αντώνη Δάγκουλα και τους συνεργάτες του. Στο τέλος η έρευνα ακολουθεί την τύχη των Δαγκουλαίων μετά την λήξη της γερμανικής κατοχής.

Στα ελληνικά σχολεία πότε θα φτάσουμε στη νεότερη ιστορία; Όπως διάβασα στον πρόλογο του βιβλίου ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς βρήκε το αρχείο καταχωνιασμένο στα υπόγεια του Εφετείου Θεσσαλονίκης και το έφερε στο φως. Φοβάται η κάθε κυβέρνηση μη ξυστούν πάλι πληγές ή δεν συμφέρει να μαθευτεί στη νέα γενιά; Προτιμά δηλαδή να το κουκουλώσει αυτό το κομμάτι της ιστορίας;

Δεν γνωρίζω εάν υπάρχει πρόθεση συγκάλυψης από μέρους του επίσημου κράτους. Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει μια μεγάλη κινητικότητα συγγραφής βιβλίων με θέμα την γερμανική κατοχή, τα οποία σιγά-σιγά δημοσιεύονται. Υπάρχει πολύ πλούσιο υλικό, προσβάσιμο, όχι μόνο για 2-3 μελέτες αλλά για δεκάδες. Ορθά αναφέρετε ότι το υλικό το βρήκε και το ανέδειξε ο Στράτος Δορδανάς, τον οποίον οι ερευνητές του σήμερα και του μέλλοντος χρωστούν πολλά.

Πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξαν στη μελέτη και την έρευνα σας ο μέντορας σας Στράτος Δορδανάς και ο Βάιος Καλογριάς;

Χωρίς τον Στράτο και τον Βάϊο δεν θα υπήρχε η σημερινή μελέτη. Καθοδήγησαν τον τρόπο γραφής μου σύμφωνα με τους επιστημονικούς κανόνες, οι συμβουλές τους ήταν απαραίτητες, καθοριστικές και πλέον του δέοντος χρήσιμες. Φυσικά δεν θα μπορούσα να παραλείψω να ευχαριστήσω τον εκδότη του Επίκεντρου, Πέτρο Παπασαραντόπουλο, που διακινδύνεψε να εκδώσει την μελέτη μου σε περίοδο οικονομικής κρίσης ενώ το βιογραφικό μου ως συγγραφέας ήταν κενό.

Οι Έλληνες χαρακτηριζόμαστε ως λαός με κοντή ιστορική μνήμη. Γι αυτό έρχονται άλλωστε οι ερευνητές και οι ιστορικοί να μας τα θυμίσουν ξεθάβοντας τα από το σκοτεινό μονοπάτι της λήθης. Πιστεύετε ότι τα λάθη επαναλαμβάνονται αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία;

Ως ερευνητής μιας αιματοβαμμένης περιόδου δεν ήρθα με σκοπό να διδάξω ηθική ώστε να μη διαπραχθούν ξανά τα ίδια και δεν νομίζω οι ιστορικές έρευνες έχουν ως αποκλειστικό σκοπό την αποτροπή τέτοιων συμπεριφορών. Ως άτομο φυσικά το απεύχομαι. Φυσικά απαραίτητη είναι η έρευνα και η επιστημονική ανάλυση τέτοιων γεγονότων.

Υπάρχουν πολλοί Δάγκουλες που σκόρπισαν τον φόβο και τον τρόμο σε όλη τη χώρα. Αν δεν τους γνωρίζουμε φυσικά δεν μπορούμε να τους τιμωρήσουμε παρά μόνο να τους σεβόμαστε ως ευυπόληπτους πολίτες και να τους ψηφίζουμε. Σε κάθε πόλη αυτοί που μπλέχτηκαν με τους μαυραγορίτες, τους δωσίλογους και τους κατακτητές θησαύρισαν στις πλάτες του λαού και σήμερα τα παιδιά τους είναι επιχειρηματίες. Όσοι τους γνωρίζουμε τους δείχνουμε με το δάχτυλο αλλά φοβόμαστε να τους ονοματίσουμε. Μέχρι πότε δικαιολογούμαστε να φοβόμαστε;

Οι ερευνητές της περιόδου της γερμανικής κατοχής δεν παίζουν τον ρόλο του τιμωρού στην ελληνική κοινωνία ούτε συνεχίζουν τον Εμφύλιο πόλεμο από εκεί που σταμάτησε. Παρουσιάζουν με ψυχραιμία τα γεγονότα μέσα από τα επίσημα αρχεία και μαρτυρίες.

Το ιστορικό βιβλίο, οι μελέτες και οι έρευνες σαν τη δική σας που δεν αμφιβάλλω ότι είναι αξιοθαύμαστη θα το διαβάσει ένας περιορισμένος αριθμός αναγνωστικού κοινού. Οι άντρες αναγνώστες είναι κατ’ εξοχή φίλοι της ιστορίας. Μήπως μέσα από ένα ιστορικό μυθιστόρημα γίνει γνωστή αυτή η ιστορία σε και στο γυναικείο κοινό που διαβάζει περισσότερο;

Δεν γνωρίζω πόσοι από τους αναγνώστες του βιβλίου είναι άνδρες και πόσες είναι γυναίκες. Η πρόθεση μου ήταν να γράψω μια ιστορική μελέτη και όχι ένα μυθιστόρημα που αγνοώ εντελώς τους κανόνες του.

Αν σας ρωτήσει ένας νέος ότι «αφού δεν τιμωρούνται ή δεν τιμωρήθηκαν ποτέ οι εγκληματίες από τη δικαιοσύνη γιατί να το διαβάσω;» τι θα του απαντήσετε.

Αν με ρωτήσει αυτό, σίγουρα δεν θα είναι φίλος της Ιστορίας και δεν θα τον ενδιαφέρει η επιστημονική προσέγγιση της χρονική περιόδου που ασχολήθηκα. Τα βιβλία δεν γράφονται με σκοπό να πανηγυρίσουν την καταδίκη της συμπεριφοράς και της δράσης ορισμένων ατόμων. Δεν έγραψα τη μελέτη με σκοπό να πετροβολήσω ή να ανοίξω κεφάλια και αν κάποιος το νομίζει έχει λάθος εντύπωση.

Το μοναχικό ταξίδι της συγγραφής σας άφησε κάτι που σας συνάρπασε να συνεχίσετε; Το επόμενο βιβλίο σας θα είναι πάλι ιστορικό;

Η συγγραφή είναι μοναχική όπως πολύ καλά γνωρίζεις ως συγγραφέας με πολλές δυσκολίες. Η επόμενη μελέτη μου αφορά την γερμανική κατοχή στην Θεσσαλονίκη και την Μακεδονία. Αλλά είναι νωρίς να μιλάμε για αυτήν.

Ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρήσατε και θέλω πριν κλείσω να μου πείτε μια φράση ή το συναίσθημα μόλις βάλατε τη λέξη ΤΕΛΟΣ στο βιβλίο του Δάγκουλα.

Όταν μου είπαν τα μολύβια κάτω, που σήμαινε το βιβλίο παραδίδεται για έκδοση και δεν προστίθεται τίποτα άλλο, αισθάνθηκα χαρά από την μία αλλά και ένα περίεργο συναίσθημα απώλειας γιατί σε λίγο θα ξεκινούσε το ταξίδι του βιβλίου χωρίς να μπορώ να παρεμβαίνω.