Μιλώντας με τον Αλέκο Φλωράκη

Με τον Ποιητή, λαογράφο και συγγραφέα Αλέκο Φλωράκη βρέθηκα πολλές φορές  κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Περισσότερο στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας όπου μιλήσαμε για όλο το συγγραφικό του έργο.

Πρώτα θέλω να σας ευχαριστήσω για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για λογαριασμό του κοινωνικού  δικτύου βιβλίων, του Bookia. Κύριε Φλωράκη σας γνωρίζω  μέσα από τα λαογραφικά βιβλία σας  των εκδόσεων Φιλιππότη από το 1988. Από τότε  που ξεκίνησε και η δική μου γνωριμία μου με το νησί αλλά και την λαογραφική ιστορία της Τήνου. Πιστεύετε ότι αν δεν γνωρίζει ο νεοέλληνας το παρελθόν του δεν μπορεί να προχωρήσει με σταθερά βήματα στο μέλλον; Πιστεύετε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται  αν δεν γνωρίζουμε ως λαός  τις ρίζες μας;

Η λήθη της ιστορίας, η αποψίλωση της γλώσσας, η ρήξη του λαού μας με τον παραδοσιακό του πολιτισμό, είναι καταστάσεις που προωθούνται από ύποπτα κέντρα, μέσα στο γενικότερο στόχο της παγκοσμιοποίησης. Ατυχώς, ρήση του Ευριπίδη «Όλβιος όστις της ιστορίας έσχεμάθησιν» δεν φαίνεται να νουθετεί τους Νεοέλληνες, και έτσι τα λάθη επαναλαμβάνονται. Υπάρχουν βέβαια αντιστάσεις και αυτό είναι παρήγορο. Επείγει ν’ αλλάξουμε ρότα, να επανεύρουμε το πρόσωπό μας, την ιδιοσυστασία μας. Γιατί λαός χωρίς μνήμη βαδίζει στο θάνατο.

Είστε Ποιητής της γενιάς του ’70, ή αλλιώς "τρίτη μεταπολεμική γενιά", "γενιά της αμφισβήτησης" και "γενιά της άρνησης". Μια γενιά που την γοητεύει  ο αυθορμητισμός, ο μποέμικος τρόπος ζωής, ο απόλυτα ελεύθερος ως στάση ζωής και αντίδραση που προσβλέπει στην ελεύθερη έκφραση, την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη συνεργασία. Η πλειοψηφία των  νεοελλήνων  δεν διαβάζουν Ποίηση. Πώς βλέπετε τη συνέχεια της ποίησης στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι η εποχή της κρίσης εκτός από την αισιοδοξία μας «έκλεψε» και την ευαισθησία;

Αναμφίβολα, η οικονομική κρίση επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία των ανθρώπων, όμως το άνυδρο του πνευματικού μας τοπίου προϋπήρχε και στην εποχή της ευμάρειας. Άλλωστε η κρίση είναι πρωτίστως κρίση αξιών. Παρόλα αυτά, δεν πιστεύω ότι η ποίηση στην Ελλάδα κινδυνεύει, όσο κι αν έχει συρρικνωθεί ως προς την ανταπόκριση του κοινού (με ευθύνη και των ποιητών). Ο ελληνικός λαός υπήρξε ανέκαθεν ποιητικός και κατά τη βιοθεωρία και κατά την έκφραση. Αυτό δεν μπορεί να χαθεί.

Έκθεση Ιδεών (Εγκύκλιες σπουδές, εκδόσεις Κοινωνία των (δε)κάτων)
Τι να εκθέσουμε, δάσκαλε;
Ιδέες πλέον δεν υπάρχουν.
Απέδρασαν με εκατόν ογδόντα άλογα
Για το εορταστικό τριήμερο,
Καταναλώνουν
Κοντοσούβλια και πέστροφες,
Φιλοσοφούν με σφηνάκια.
Η αριστοτελική Πολιτεία
Ναυάγησε στα βόρεια προάστεια.
Η Ακαδημία Πλάτωνος
Κατελήφθη από Πακιστανούς.
Η Μεγάλη Ιδέα έγινε idea.
Να εκθέσουμε λοιπόν
Ή μήπως να εκτεθούμε
Σε μειοδοτική δημοπρασία
Ιδεών πρώτης ανάγκης,
Όπως τα πεύκα, ο ουρανός
Και η ποίηση;

Μια ποιητική ανησυχία της γενιάς του 70 η Μεγάλη Ιδέα? Πόσο μας πρόδωσαν τούτες οι ιδέες;

Η Μεγάλη Ιδέα, όπως τη βίωσαν οι γενιές του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, έπαψε να υφίσταται μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Σήμερα, ως μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, η νέα μεγάλη ιδέα του έθνους πρέπει να είναι η διαφύλαξη της πολιτισμικής μας παρακαταθήκης και η προβολή της στον παραπαίοντα κόσμο μας. Η πατρίδα μας έχει περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, κατέχει όμως ένα άλλο απόθεμα πλούτου: ήθος και πνεύμα. Αυτή την παράδοση καλείται να εισφέρει. Προϋπόθεση βέβαια είναι να τη συνειδητοποιήσουμε πρώτοι εμείς και να μην την προδίδουμε. Ατυχώς και η ίδια η γενιά μας την πρόδωσε εν πολλοίς. Η διαβρωτική δύναμη του χρήματος και της ματαιοδοξίας είναι βέβαια παλιά ιστορία. Το ποιοι και πόσο διαβρώνονται εξαρτάται από τον πνευματικό ερματισμό ενός εκάστου. Όσοι διαθέτουν τα αναχώματα αντιστέκονται. Οι άλλοι της «αμφισβήτησης» είναι αμφισβητήσιμο εάν στην πορεία τους αμφισβήτησαν κάτι άλλο, εκτός από το ό,τι τους εμπόδιζε...

Δημοσιεύσατε πολλά αυτοτελή βιβλία και πολλές μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους, με θέματα αναφερόμενα στην παραδοσιακή τεχνολογία, τη μαρμαρογλυπτική και άλλες μορφές της νεοελληνικής χειροτεχνίας, τη λαϊκή θρησκεία και τον ιερό χώρο, την εθνογλωσσολογία, την ονοματολογία και την εραλδική, ιδιαίτερα για την Τήνο. Είσαστε από τους πρωτεργάτες που εργαστήκατε με πάθος για να μπει το μάρμαρο ως άυλη κληρονομιά στην Ουνέσκο. Μιλήστε μας για αυτήν την επιτυχία.

Το Δεκέμβριο του 2015, με απόφαση των αρμόδιων οργάνων της UNESCO, εγκρίθηκε η ένταξη της τηνιακής Μαρμαροτεχνίας στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Το γεγονός είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Τήνο και γενικότερα για την Ελλάδα, επειδή αναδεικνύει διεθνώς τη μεγάλη και μακραίωνη παράδοση μιας τέχνης ανέκαθεν ελληνικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Οργανισμός όχι μόνο ενέκρινε την εγγραφή, αλλά και τη θεώρησε υποδειγματική ως προς την επάρκεια της τεκμηρίωσής της. Είχα την προσωπική ικανοποίηση να συμμετάσχω στην προσπάθεια αφιλοκερδώς, τόσο ως συντάκτης της πρότασης του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού όσο και ως παρουσιαστής της υποστηρικτικής ταινίας (των Σίλα Μιχάλακα και Γιάννη Δρίνη) που την συνόδευσε, ταινία που απέσπασε και έπαινο της UNESCO.

Αγαπάτε την Τήνο που δεν γνωρίζει ο πολύς κόσμος. Την Τήνο του Πολιτισμού και  της λαϊκής παράδοσης. Πιστεύετε ότι το «παρεξηγημένο» αυτό νησί μπορεί να σταθεί μόνο από τον πολιτισμό του όσο αφορά  την τοπική του οικονομία  ή πάντα πρέπει να  την ακολουθεί ο τίτλος «Η Τήνος της Μεγαλόχαρης»;

Η Τήνος είναι «νησί της Μεγαλόχαρης» και θρησκευτικά-πολιτισμικά και οικονομικά (με το θρησκευτικό τουρισμό) και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να παραθεωρείται, καθώς, εκτός των άλλων, συνιστά μία από τις ιδιαιτερότητές της. Δεν πρέπει όμως να παραθεωρούνται και οι άλλες παράμετροι της ιδιαιτερότητας του νησιού, ήτοι η επί 508 χρόνια παρουσία και πολιτισμική επίδραση των Βενετών, η ακμή που ακολούθησε το 18ο αιώνα με την αυτοδιοίκησή του επί Τουρκοκρατίας και η μακρά παράδοση της τέχνης του μαρμάρου που οδήγησε στην ανάδειξη κορυφαίων γλυπτών και ζωγράφων. Τα τεκμήρια αυτών των παραμέτρων (μεσαιωνικοί οικισμοί, εκκλησίες, περιστεριώνες, ανεμόμυλοι, αγροτικά κτίσματα, μαρμάρινα και ξυλόγλυπτα μνημεία, έθιμα, πανηγύρια, γαστρονομία κ.λπ.) έχουν ήδη αναδειχτεί σε ένα ποσοστό (μουσεία, εκδόσεις, φεστιβάλ, τοπικές γιορτές), συμβάλλοντας, μαζί με το θρησκευτικό τουρισμό στην οικονομία του τόπου. Θα πρέπει εντούτοις τα στοιχεία αυτά να προσεχτούν περισσότερο, επειδή η νοοτροπία –κυρίως στη Χώρα– του «δε βαριέσαι, ο κόσμος θα έρθει έτσι κι αλλιώς για την Παναγία» έβλαψε και συνεχίζει να βλάπτει.

Ποια ερεθίσματα σας οδήγησαν στις σπουδές της Λαογραφίας;

Στην αρχή οι προθέσεις μου ήταν διαφορετικές. Σκόπευα να γίνω δημοσιογράφος, γι’ αυτό και, παράλληλα με το πανεπιστήμιο, τέλειωσα τη Σχολή Δημοσιογραφίας «Ο Όμηρος» και εργάστηκα για λίγο στον περιοδικό τύπο. Νωρίτερα, γράφοντας ποίηση από τις τελευταίες τάξεις του λυκείου και περνώντας από παιδί τα καλοκαίρια μου στην Τήνο, άρχισα να ετοιμάζω μια σειρά ηθογραφικών διηγημάτων. Είχα λοιπόν μαζί μου ένα σημειωματάριο και συγκέντρωνα εκεί λαογραφικά στοιχεία απ’ όλο το νησί. Όταν, στα φοιτητικά μου χρόνια, ήρθα σε επαφή με τη λαογραφία ως επιστήμη, γοητεύτηκα. Μπορεί τελικά να μην έγραψα τα διηγήματα, το υλικό όμως εκείνο αποτέλεσε το έναυσμα μιας συγκροτημένης πλέον έρευνας που έδωσε το βιβλίο μου «Τήνος, λαϊκός πολιτισμός». Ακολούθησαν ειδικές σπουδές και μια ατέλειωτη περιπέτεια έρευνας μέχρι σήμερα

(Ανατομία ενός τοίχου εκδόσεις Γαβριηλίδη)

ΑΜΦΙΛΟΓΙΑ 

Όπως 
είπαν τον Παπαδιαμάντη 
ερημίτη της Σκιάθου 
όπως 
τον Σκαρίμπα 
ερημίτη της Χαλκίδας 
είπαν κι εμένα 
ερημίτη της Τήνου. 

Όμως 
η έρημος υπάρχει 
παντού και πουθενά, 
όμως μια όαση άξαφνα 
την καταργεί 
και την προεκτείνει. 

Όλως 
διόλου λοιπόν έωλες 
τέτοιες παραβολές, 
όλως 
κενές και πλήρεις 
νησιών με ούριο καύσωνα 

Υπήρξατε συνεργάτης διαφόρων ερευνητικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων, μουσείων και οργανισμών και του "Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997" στην έκθεση "Θησαυροί του Αγίου Όρους". Διετελέσατε επίσης πρώτος διευθυντής του "Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού", συνεδριακού, εκθεσιακού και ερευνητικού κέντρου, το οποίο και οργανώσατε, επιστημονικός υπεύθυνος του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, στον Πύργο Tήνου. Διδάξατε  "λαϊκή τέχνη και αρχιτεκτονική" στη Σχολή Ξεναγών ΕΟΤ της Αθήνας, και "λαϊκή τέχνη" στα Περιφερειακά Επιμορφωτικά Kέντρα του Υπουργείου Παιδείας. Κάνατε ανακοινώσεις σε συνέδρια, καθώς και πολλές ομιλίες και διαλέξεις. Γράψατε τα κείμενα ή συνεργαστήκατε ως επιστημονικός σύμβουλος σε 18 ερευνητικά ντοκιμαντέρ, για την EPT και άλλους φορείς και πολλά άλλα. Η λαογραφία ή η Ποίηση είναι αυτή που σας έχει κερδίσει; Η Ποίηση ποια θέση τελικά καταλαμβάνει στην ζωή σας;

 Ποίηση και έρευνα είναι ένα δίπολο που ίσως μοιάζει αντιφατικό. Η πρώτη σε ωθεί σε απογείωση, στην υπέρβαση των ορώμενων πραγμάτων, η δεύτερη προϋποθέτει στέρεη βάση, μέθοδο και σκέψη επιστημονική. Εντούτοις, στο βάθος συλλειτουργούν. Αμφότερες είναι δημιουργία, ήτοι «ποίηση» (εκ του ποιώ). Η μία λοιπόν δεν αντιμάχεται μέσα μου την άλλη ως αίσθηση και ως ισορροπία, την αντιμάχεται όμως ως περιθώριο χρόνου και ως περισπασμός. Ένας περισπασμός που, συνήθως, αποβαίνει εις βάρος της ποίησης, όχι –πιστεύω– κατά την ποιότητα αλλά σίγουρα ως προς την ποσότητα των ποιημάτων. Την απάντηση άλλωστε την έχω δώσει ποιητικά, με το ποίημα «Διχοστασία» (στη συλλογή Ανατομία ενός τοίχου).

.Σε ποιο βαθμό έχει επιδράσει η λαογραφία και η Παράδοση στην Ποίηση σας και αντίστροφα ;

Στο βαθμό που, όπως προανέφερα, συλλειτουργούν. Η ποίηση με κάνει να βλέπω την έρευνα του λαϊκού πολιτισμού με μάτια ερωτικά και τη συγγραφή με γλώσσα ζωντανή και σμιλεμένη. Από την άλλη, η λαογραφία έχει εμπλουτίσει με αρκετά στοιχεία τα ποιήματά μου, τόσο θεματολογικά όσο και εκφραστικά. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές σε μια παλιά μικρή συλλογή μου, με τίτλο «Προφητικός» (1969), που κυκλοφόρησε «κρυφά» από χέρι σε χέρι στα χρόνια της δικτατορίας.

Πώς αντιδράτε όταν οι ξένοι επισκέπτες του νησιού γνωρίζουν πιο πολλά για την Τέχνη και την ιστορία του νησιού από τους Έλληνες; Είναι θέμα παιδείας και μόνο;

Είναι θέμα παιδείας στην ευρύτερή της έννοια, είναι θέμα προωθούμενης νοοτροπίας, αδιαφορίας, ωφελιμιστικών προτεραιοτήτων και πολλών άλλων. Πώς αντιδρώ; Μα συζητώντας και κυρίως ερευνώντας και γράφοντας.

Πρόσφατα, έγινε μια πολύ όμορφη εκδήλωση στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πύργου της Τήνου που διοργάνωσε το Πνευματικό και Πολιτιστικό Κέντρο Πανόρμου  για την πολύπλευρη και πολύχρονη προσφορά σας. Κλείνοντας την συνέντευξη που μου παραχωρήσατε και σας ευχαριστώ γα τον χρόνο που μου διαθέσατε, θέλω να μου πείτε αν μπορείτε φυσικά, τι υποσχεθήκατε στον εαυτό σας για την συνέχεια της συγγραφικής σας πορείας μα και των δράσεων σας  στο τέλος της τιμητικής εκδήλωσης. 

Οι τιμητικές εκδηλώσεις καλές είναι και ευχαριστώ τους διοργανωτές που την πραγματοποίησαν, χωρίς να την επιδιώξω. Πέρα όμως από την ανθρώπινη ικανοποίηση που προσφέρουν, δεν πρέπει να αποπροσανατολίζουν. Στόχος του πνευματικού ανθρώπου δεν είναι η προβολή του αλλά η δημιουργία έργου. Εγώ θεωρώ οφειλόμενη την προσφορά μου, καθώς κάθε άνθρωπος οφείλει να πολλαπλασιάζει το τάλαντο που του δώρισε ο Θεός προς όφελος των συνανθρώπων του. Μετά απ’ αυτά, τί άλλο να υποσχεθώ από το να συνεχίσω;

Το Bookia ευχαριστεί τον κ. Αλέκο Φλωράκη για τη συνέντευξη που παραχώρησε και του εύχεται ό,τι καλύτερο για τη συνέχεια της συγγραφικής του πορείας. Να συνεχίσει γράφοντας τη διατήρηση της παράδοσης γιατί…. Λαός χωρίς μνήμη βαδίζει στο θάνατο.

Βιογραφικό

Ο Αλέκος Ε. Φλωράκης είναι διδάκτωρ εθνολόγος-λαογράφος και ποιητής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948. Σπούδασε στην Αθήνα πολιτικές επιστήμες και στο Παρίσι εθνογραφία, εθνολογία και κοινωνική ανθρωπολογία, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση. DEA της Εcole des Hautes Εtudes en Sciences Sociales (Ανθρωπολογία της Θρησκείας), διδάκτωρ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Προβιομηχανική Τεχνολογία). Σπούδασε επίσης δημοσιογραφία και δημόσιες σχέσεις και εργάστηκε για ένα διάστημα ως δημοσιογράφος. Δημοσίευσε πολλά αυτοτελή βιβλία και πολλές μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους, με θέματα αναφερόμενα στην παραδοσιακή τεχνολογία, τη μαρμαρογλυπτική και άλλες μορφές της νεοελληνικής χειροτεχνίας, τη λαϊκή θρησκεία και τον ιερό χώρο, την εθνογλωσσολογία, την ονοματολογία και την εραλδική, ιδιαίτερα για την Tήνο. Υπήρξε συνεργάτης διαφόρων ερευνητικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων, μουσείων και οργανισμών και του "Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997" στην έκθεση "Θησαυροί του Αγίου Όρους". Διετέλεσε επίσης πρώτος διευθυντής του "Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού", συνεδριακού, εκθεσιακού και ερευνητικού κέντρου, το οποίο και οργάνωσε, και επιστημονικός υπεύθυνος του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, στον Πύργο Tήνου. Δίδαξε "λαϊκή τέχνη και αρχιτεκτονική" στη Σχολή Ξεναγών ΕΟΤ της Αθήνας, και "λαϊκή τέχνη" στα Π.E.K. (Περιφερειακά Eπιμορφωτικά Kέντρα) του Yπουργείου Παιδείας. Έκανε ανακοινώσεις σε συνέδρια, καθώς και πολλές ομιλίες και διαλέξεις. Έγραψε τα κείμενα ή συνεργάστηκε ως επιστημονικός σύμβουλος σε 18 ερευνητικά ντοκιμαντέρ, για την EPT και άλλους φορείς. Συνέταξε και επιμελήθηκε την ψηφιακή παρουσίαση των κειμηλίων και εκθεμάτων του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου και του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού στο διαδίκτυο (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου).
Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και της Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνολογίας και της Εταιρείας Τηνιακών Μελετών (της οποίας διετέλεσε αντιπρόεδρος), της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας, της Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος κ.ά. Έχει τιμηθεί με Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων και της Εν Αθήναις Γλωσσικής Εταιρείας, με τιμητική διάκριση του Επαρχείου Τήνου και του Δήμου Εξωμβούργου Τήνου, με τιμητικό δίπλωμα της Αδελφότητος των εν Αθήναις Τηνίων και με άλλες διακρίσεις. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία 19 ετών, στη "Φιλολογική Βραδυνή". Μέχρι σήμερα έχει δημοσιεύσει εφτά ποιητικές συλλογές κι ένα βιβλίο με δοκίμια. Από τους πρωτεργάτες της ποιητικής γενιάς του '70, δημοσίευσε το 1971, σε συνεργασία με τον Στέφανο Κ. Μπεκατώρο, την ποιητική ανθολογία "Η νέα γενιά 1965-1970" (εκδ. Κέδρος), την πρώτη που αποτίμησε μια σειρά νέων τότε ποιητών που αργότερα καθιερώθηκε να ονομάζονται "Γενιά του '70". Το 2001 εκδόθηκε από το Δήμο Τήνου η πολυσέλιδη ανθολογία του "Τηνίων Πολιτεία", ανθολόγιο λογοτεχνίας και πολιτισμού. Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών.