Στο θέατρο Πήγασος στη Κατερίνη όπου φιλοξενούνται οι εκδηλώσεις Λόγου και Τέχνης όλη τη χειμερινή περίοδο και οργανώνονται από τον φιλόλογο και ποιητή Αντώνη Κάλφα φιλοξενήθηκε για τον μήνα Φεβρουάριο, το βράδυ της 15ης Φεβρουαρίου ο Καστοριανός διηγηματογράφος Ηλίας Παπαμόσχος με το νέο του βιβλίο «Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες» από τις εκδόσεις Κίχλη.
Θέλω να τονίσω ότι η προσπάθεια που γίνεται από τον Αντώνη Κάλφα και τους συνεργάτες του να προσκαλεί συγγραφείς επί το πλείστον από τη Βόρεια Ελλάδα είναι αξιέπαινη. Όχι μόνο γιατί γνωρίζει στο αναγνωστικό κοινό συγγραφείς που γράφουν εκπληκτικά βιβλία, όχι μόνο γιατί τους γνωρίζει εκδοτικούς οίκους που παλεύουν να ορθοποδήσουν με τη ποιότητα και αντιστέκονται στα εμπόδια που φέρνει η κρίση που όλοι το καταλαβαίνουμε. Το ουσιαστικότερο είναι ότι θέλει να δώσει στο αναγνωστικό κοινό την ευκαιρία να καταλάβει ότι υπάρχουν πένες που δεν προβάλλονται στα ΜΜΕ αλλά οφείλουμε το ελάχιστο να τα γνωρίσουμε, να συζητήσουμε γι αυτά με τον συγγραφέα, να πάρουμε νέα ερεθίσματα.
Ο Ηλίας Παπαμόσχος είναι από τους συγγραφείς που ζουν και δημιουργούν χιλιόμετρα μακριά από την μητροπολιτική Αθήνα όπως και οι περισσότεροι που φιλοξενούνται στις εκδηλώσεις Λόγου και Τέχνης. Το αναγνωστικό κοινό της πόλης που κάθε φορά στηρίζει αυτή τη προσπάθεια αγκάλιασε ακόμη μια φορά κι αυτή την εκδήλωση και γνώρισαν μέσα από το βιβλίο του τον συγγραφέα. Στεγασμένος και ο Παπαμόσχος κάτω από την ομπρέλα των εκδόσεων Κίχλη, που όπως έχω γράψει παλαιότερα, εκδίδει καλαίσθητα και αξιόλογα βιβλία, μας διάβασε διηγήματα του και μας μίλησε για το έργο και τις απόψεις του.
Στο τραπέζι συζήτησης συμμετείχαν ο Αντώνης Κάλφας ο οποίος ήταν και ο συντονιστής της εκδήλωσης, η φιλόλογος Εύη Κουτρουμπάκη η οποία μίλησε και ανέλυσε το συγγραφικό έργο του και ο Θεσσαλονικιός αγαπημένος συγγραφέας Θωμάς Κοροβίνης ο οποίος με τον δικό του ξεχωριστό και απολαυστικό τρόπο παρουσίασε τον Ηλία Παπαμόσχο στο αναγνωστικό κοινό της πόλης.
Στις ιστορίες του Ηλία Παπαμόσχου δεσπόζουν τα θέματα της μνήμης, του χρόνου, της απώλειας, του πόνου ως θεμελιώδους στοιχείου του ανθρώπινου βίου, της σχέσης μας με τα ζώα και τη φύση, από την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω τους έως την ενοχή.
Τα πεζά του ανά χείρας βιβλίου δεν στηρίζονται στην καθαρόαιμη μυθοπλασία· αξιοποιούν τρόπους και τεχνικές της νεωτερικής πεζογραφίας, της ποίησης αλλά και του νεωτερικού αυτοβιογραφικού λόγου. Κάποια διηγήματα αρθρώνονται γύρω από ένα δίχτυ υπαινιγμών, δεξιοτεχνικά απλωμένο, ενώ άλλα οργανώνονται γύρω από πυκνούς συνειρμούς της μνήμης και της σκέψης που δημιουργούν επάλληλους κύκλους παρεκβάσεων - και οι δύο τρόποι λειτουργούν παρελκυστικά ως προς τον κρυμμένο πυρήνα των διηγημάτων.
Ορισμένα από τα κείμενα του βιβλίου διαποτίζονται από την υπόγεια (αλλά δραστική) λειτουργία λέξεων-εννοιών που έχουν ενδυθεί ένα συμβολικό νόημα, ενώ άλλα νοηματοδοτούνται από τη διαφαινόμενη αλληγορική τους σκηνοθεσία. Σε κάποια άλλα πάλι οι μέθοδοι ανοικείωσης και αιφνιδιασμού -που επιτυγχάνονται με παραλληλισμούς θεμάτων σε ειρωνική αντίστιξη και ενίοτε με την πλήρη αντιστροφή της έκβασης των αφηγουμένων-δημιουργούν μιαν υπόκωφη ένταση. Εκείνα, τέλος, στα οποία τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα έχουν τον πρώτο λόγο καταφέρνουν, χάρη στους συνεχείς μετατονισμούς, να αποκτήσουν καθολικότερο χαρακτήρα.
Με μια γλώσσα απείθαρχη που αρδεύεται από ποικίλες πηγές, με τον ρυθμό του λόγου να παίζει βαρύνοντα ρόλο, διερευνώντας και δοκιμάζοντας τα όρια μεταξύ πεζού και ποιητικού λόγου, ο συγγραφέας δημιουργεί έναν δικό του κόσμο και ένα εντελώς ιδιαίτερο, προσωπικό ύφος. Συγχρόνως, ακροβατώντας στοχαστικά στη μεθόριο μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, ο Ηλίας Παπαμόσχος επιχειρεί να ψηλαφίσει το αίνιγμα της ζωής, καθώς, παραφράζοντας τα λόγια του, "πιασμένοι είμαστε στον ιστό των αινιγμάτων, στο κέντρο του παραμονεύει ο καθρέφτης, συμπυκνωμένη άμμος ερήμου".
Τον λόγο πήρε η φιλόλογος Εύη Κουτρουμπάκη η οποία είπε μεταξύ άλλων για τον συγγραφέα «Κάθε φορά που καλούμαι να μιλήσω για ανθρώπους που αγαπώ, κάθε τέτοια φορά, ενώ έχω ήδη συγκεντρώσει τα βασικούς άξονες της σκέψης μου, όταν πρόκειται για συγγραφείς σαν τον Ηλία Παπαμόσχο, όλο και καινούργιες διαπιστώσεις για το έργο τους ξεπηδούν στο μυαλό μου. Γιατί η αγάπη που σε συνδέει με τα κείμενα κάποιων συγγραφέων φαίνεται πως διαρκεί πολλούς γεωλογικούς αιώνες τελικά. Και από πού να ξεκινήσει κανείς για να περιγράψει αυτήν τη συναισθηματική εικονοποιοία, αυτό το ταμπλό βιβάν που δημιουργεί ο Ηλίας Παπαμόσχος με τους ήρωες του; Αυτούς τους ήρωες που περνούν μέσα από τις συμπληγάδες του χρόνου, τις χαραγματιές τις ζάρες και τις ραγάδες της ζωής. Αυτούς τους ήρωες που ανατέμνει χειρουργικά, με το βαμβάκι ο Ηλίας που καταβυθίζει το νυστέρι εντός τους χωρίς όμως να δημιουργεί την παραμικρή αμυχή. Η ζωή για τον Ηλία γράφεται σε συντελεσμένο μέλλοντα στην ενδοχώρα της καρδιάς.»
Αφού έγινε ανάγνωση και άλλων διηγημάτων από το παρουσιαζόμενο βιβλίο, πήρε το λόγο ο αγαπημένος συγγραφέας Θωμάς Κοροβίνης ο οποίος πάντα με μαγεύει ακούγοντας τον. Προσωπικά θα ήθελα ώρες να τον ακούω να μιλά και να με ταξιδεύει. Έγραψε λοιπόν ένα κείμενο για τον Ηλία Παπαμόσχο που αποτύπωσε με το δικό του τρόπο τον συγγραφέα και το έργο του. Παραθέτω ένα απόσπασμα από το κείμενο του με τίτλο, «Ιχνηλασία στην πεζογραφική ενδοχώρα του Ηλία Παπαμόσχου» ή «Το αθώο βλέμμα του αρνιού είναι ένα κάλεσμα να βγούμε απ’ το σκοτάδι».
«Για να μιλήσεις για την αξία της αφηγηματικής τέχνης κάποιου απαιτείται η επαναληπτική ανάγνωση, και πλέον αυτής το «διαφορετικό» διάβασμα και η επόμενη σπουδή, η διερεύνηση του εσώτερου προσώπου του, το ξεσκάλισμα των μη ορατών δια γυμνού οφθαλμού περιοχών του λόγου, προς άγραν και ανάδειξιν των κρυφών πλευρών, του πιθανού μυστικού ή των μυστικών που ο συγγραφέας από ένστικτο ή σκοπιμότητα έχει σε εμφανή ή απόμερα σημεία ενθυλακώσει. Πολλώ μάλλον όταν πρόκειται για έναν πεζογράφο ιδιάζουσας υφής και με έντονο και εντελώς διακριτό προσωπικό στυλ σαν τον Ηλία Παπαμόσχο.
Ιχνηλασία λοιπόν, όχι τόσο ως επόπτευση πάνω στα σημάδια που αφήνει ο συγγραφέας στο πέρασμά του από τον κόσμο της γραφής με στόχο την τοποθέτησή του σε ομάδα ή γενιά με ομοιογενή και ομοειδή χαρακτηριστικά ή σε κάποιο λογοτεχνικό ρεύμα εποχής αλλά κυρίως ως απόπειρα καταγραφής των χναριών που επισημαινόμενα συνθέτουν το σκαρίφημα της λογοτεχνικής προσωπικότητας ενός προσφιλούς δημιουργού.
Ο Παπαμόσχος γεννιέται στην Καστοριά το 1967, ασχολείται, σπουδάζει και εργάζεται σε ποικίλους τομείς: γεωλογία, δημοσιογραφία, βιβλιοϋπαλληλία, εμπόριο, ίσως και άλλους που δεν αποκαλύπτει το σύντομο βιογραφικό του. Μέχρι σήμερα μας έχει χαρίσει πέντε συλλογές περιεκτικών κυρίως διηγημάτων: το 2004, «Καλό ταξίδι, κούκλα μου», το 2005, «Του χρόνου κυνήγια», το 2009, «Λειψή αριθμητική», το 2011, «Ο μυς της καρδιάς» και το 2015, «Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες». Από την μέχρι τώρα συγγραφική πορεία του έχει αποδειχτεί ότι κατέχει κάποια από τα αποτελεσματικά «κόλπα» των μάγων της μικρής φόρμας.
Με τα περίτεχνα πεζογραφήματά του σ’ αυτή την ομοταξία μπορεί εύλογα να θεωρηθεί ότι ανήκει –επί πλέον με την προίκα ενός έξοχου ατού, αυτού των ευρηματικών ανατροπών που αναπάντεχες εκπλήσσουν θαυμαστικά σπαρμένες άτακτα σε διάφορα σημεία της πρόζας του, και όχι μόνο ως επιγραμματικές εν κατακλείδι ρήσεις. Με ευδιάκριτο το προσόν της χωνεμένης σπουδής παλιότερων Ελλήνων αλλά και ξένων πεζογράφων ο Παπαμόσχος φλερτάρει εποικοδομητικά και με νεωτερικές μεθόδους γραφής. Η αγάπη του γι’ αυτό που θα μπορούσαμε τυπικά να χαρακτηρίσουμε «παραδοσιακό άνθρωπο», μαζί με τα συναφή, νοοτροπίες, αντέτια, ατομικές και κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης και αγωγής των άρτι παρελθουσών γενεών που μας ανάθρεψαν, είναι εμφατικά εκφρασμένη σε όλα τα πεζά του.
...Ο συγγραφέας πιστοποιεί ότι ανήκει στους λίγους λογοτέχνες-θεματοφύλακες της αγαθής μνήμης των υστερνών αυθεντικών Ρωμιών που ο βίος και η πολιτεία τους συνθέτουν την ψυχή αυτού που θα λέγαμε ουσιαστική νεοελληνική κοινωνική ταυτότητα...Ο Παπαμόσχος έχει σίγουρα κατά νουν τον ταχύτατα αλλοτριούμενο και πολλαπλώς ετεροκαθοριζόμενο άνθρωπο της εποχής μας, σε μια ανθρωπότητα που κοντεύει να σβήσει τη μνήμη της, να χάσει εντελώς αυτό που ο Ζαν Λυκ Νανσύ ονομάζει «νοσταλγική λαχτάρα». Η ψυχική του φτιαξιά είναι τέτοια που έκλινε παιδιόθεν στην αναζήτηση της γνώσης μέσα απ’ τα διδάγματα της πείρας των γεροντότερων. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να ακολουθείς από φυσική έφεση μιαν άλλη αγωγή, πέρα απ’ τα ειωθότα, να μάθεις από νωρίς να κλίνεις το γόνυ στα μαρτυρικά πάθη των άλλων. Σήμερα, που όπως λέει ο Σαιντ-Εξυπερύ στον «Μικρό Πρίγκηπα»: «οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να γνωρίσουν τίποτα. Τα αγοράζουν όλα στα εμπορικά», ο δημιουργός οφείλει, σαν τον Παπαμόσχο, να πατάει με τη μισή του ζωή στην καρδιά του παζαριού αλλά την άλλη μισή έξω και κόντρα στις αγορές του κόσμου….».
Ο συγγραφέας αφού συζήτησε με το αναγνωστικό κοινό, υπέγραψε τα αντίτυπα του βιβλίου του. Καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο του.
Οι φωτογραφίες είναι της Στέλλας Τζιτζιλή.
Δημοσιεύθηκε στο bookia